Hendrik Nicolaas Ouwerling (1861-1932)

Hendrik Ouwerling
Hendrik Ouwerling circa 1928
Persoonsinformatie
Volledige naam	Hendrik Nicolaas Ouwerling
Roepnaam	Hendrik
Geboorteplaats	's-Hertogenbosch
Geboortedatum	24 december 1861
Overl.plaats	Deurne
Overl.datum	12 oktober 1932
Partner(s)	ongehuwd
Beroep(en)	onderwijzer, gemeenteraadslid, streekhistoricus en journalist
Bidprentje	NBA

Ex libris van Ouwerling naar het ontwerp van Johan Jacobs.

Hendrik Ouwerling.

Tekening door Ouwerling van de Sint-Willibrorduskerk (Deurne) - 1876.

Tekening door Ouwerling van het boerderijencomplex Ter Eijnde aan het Stappad te Deurne, vermoedelijk vóór 1894.

Grafsteen van Ouwerling.
Foto: collectie Anton Vissers

Hendrik Ouwerling in de tuin

Hendrik Nicolaas (Hendrik) Ouwerling (1861-1932) was een Deurnese onderwijzer, gemeenteraadslid, streekhistoricus en journalist.

Afkomst

Hendrik Ouwerling was de oudste zoon uit een gezin van acht kinderen van Arie Ouwerling en Frederica Maria Broekmeijer en werd geboren uit een kerkelijk-gemengd huwelijk, slechts drie dagen na het huwelijk van zijn ouders. Hendrik zei herhaaldelijk, verwijzend naar zijn geboortedag 24 december: Ik ben 'n dag ouder als Onze Lieve Heer. Hendrik Ouwerling maakte kennis met Deurne omdat in januari 1878 zijn vader hier was benoemd als brigadier der rijksveldwacht.

Onderwijzer

Hendrik Ouwerling bezocht de Rijksnormaalschool in Eindhoven van J.J. de Vlam, bij wie hij vanaf 1876 in de kost was. Na het behalen van zijn onderwijzersdiploma volgde hij zijn ouders naar Deurne en kwam hij in juni 1880 als 18-jarige hulponderwijzer in Liessel aan de openbare school voor de klas te staan. In maart 1882 werd hij aangesteld als onderwijzer aan de openbare lagere school in Deurne (van meester van Baars). Hij gaf les in de nieuwgebouwde school die stond op de plaats waarin later de Mulo zou worden gehuisvest (stond ongeveer op de plaats waar nu het Cultuurcentrum Martien van Doorne gevestigd is). Ingaande 1 januari 1900 kreeg hij eervol ontslag aan de openbare school want door de komst van de fraters met hun katholieke school was hij boventallig geworden. In de loop van 1900 probeerde hij nog tevergeefs in een pensioenregeling te komen met een schriftelijke verklaring van de Udense dokter Peters dat hij aan nervositas leed en daardoor ongeschikt zou zijn om zijn vak uit te oefenen. Dat het met zijn zenuwziekte nogal meeviel blijkt uit het feit dat hij van 26 juli 1902 tot 1913 les bleef geven als leraar Nederlands aan de Burgeravondschool (BAS) in Helmond, waar hij werd opgevolgd door Jac. Heeren. Ook leidde hij van 1893 tot 1903 een opleidingscursus tot hoofdonderwijzer.

Journalist

Met de komst van de fraters van Tilburg naar Deurne, en daarmee de komst van het katholiek onderwijs in Deurne, liep het leerlingenaantal aan de openbare school sterk terug en nam Ouwerling in 1900 zijn ontslag. Hij werd mede-eigenaar en hoofdredacteur van de regionale krant "De Zuidwillemsvaart" in Helmond. Dankzij zijn energieke aanpak groeide het blaadje uit tot een gerespecteerde krant.

Plaatselijke geschiedenis

Al vroeg was hij in Deurne actief als lokaalhistoricus en heemkundige. In 1884 stuurde hij een eerste versie van zijn studie naar Theodore baron de Smeth, woonachtig in Parijs. Zijn levenswerk Geschiedenis der dorpen en heerlijkheden Deurne, Liessel en Vlierden werd in 1933, dus na zijn dood, dankzij de inspanningen van zijn vriend Jac Heeren en van burgemeester Jan Casper van Beek uitgegeven door de gemeente Deurne. Het werd in de zestiger en zeventiger jaren van de twintigste eeuw nog herdrukt. Ondanks de gedateerdheid van veel van de gegevens (onder meer die over het Groot Kasteel en het Klein Kasteel) wordt het nog altijd als een standaardwerk gezien.

Tijdens zijn leven publiceerde hij ook vele honderden artikelen in o.a. De Zuidwillemsvaart, Taxandria, Mooi Brabant en het Nieuw Nederland Biografisch Woordenboek. Zijn complete bibliografie is opgenomen in Hendrik Ouwerling - de onvoltooide biografie door Jac Heeren. Daarnaast maakte hij enkele tekeningen van bijzondere gebouwen in Deurne. Burgemeester Van Beek verzamelde ze allemaal, zie de collectie van zijn zoon Jan van Beek.

Kerkstraat

Ouwerling woonde in eerste instantie in de Kerkstraat, waar hij naast het ouderlijk huis van Antoon Coolen woonde. Ouwerling, en met name ook diens bibliotheek, was dan ook een belangrijke inspiratiebron voor deze toen nog jonge schrijver. Kee Roefs, de jongste zus van de componist Benedict Roefs, was er de huishoudster van Ouwerling.

Romeinstraat

In 1913 nam hij zijn intrek in De Romein, een onder architectuur gebouwd woonhuis aan de Romeinstraat in Deurne. De architect was Cor Roffelsen. In dit huis overleed Ouwerling op woensdagmorgen 12 oktober 1932. Zijn vroegere buurjongen Antoon Coolen zou later ook nog in dit huis wonen.

Ouwerlingstraat

In Deurne is de Ouwerlingstraat naar hem genoemd, gelegen in het naoorlogse gedeelte van de Sint-Jozefparochie.

Privéleven

Hendrik Ouwerling was niet getrouwd en had geen kinderen. Zijn homoseksualiteit was slechts onder zijn vrienden bekend. Ouwerling's vriendenkring bestond uit personen als Herman Maas, Jac. Heeren, August Sassen, Jan Casper van Beek en Antoon Coolen. Frederik Ouwerling was zijn jongste broer.

Huizeneigenaar

Minder bekend is dat hij ook als verhuurder actief was. Hij bezat namelijk een groot aantal arbeiderswoningen in Helmond, waaruit hij inkomsten verwierf.

Raadslid

Vanaf oktober 1919 was Ouwerling raadslid in de gemeente Deurne en Liessel. Maar al lang daarvoor oefende hij invloed uit op het functioneren van de gemeenteraad door zijn kritische raadsverslagen in de Zuidwillemsvaart. Tijdens een conflict in 1915 binnen de gemeenteraad over het functioneren van het raadslid Peer van Griensven sprak de burgemeester in een brief aan de commissaris van de koningin over de partij van Ouwerling en de Ouwerlingisten. Van Griensven c.s. werden daarbij de oude partij genoemd. In zijn tijd en mede dankzij zijn inspanningen veranderde de raad van kritiekloze tot kritische volgers en initiatiefnemers van het plaatselijk beleid. In 1926 nam Ouwerling afscheid als raadslid. Vervolgens publiceerde hij in zijn krant onder de kop Uit het millioenenparadijs in de periode maart tot augustus 1926 een serie van tenminste acht columns waarin hij het het Deurnese gemeentebestuur kritisch volgde.

Woningbouwvereniging

Ouwerling was initiatiefnemer tot de oprichting van woningbouwvereniging Deurne in 1914. Vanaf de oprichting tot aan zijn dood was hij ook voorzitter van deze vereniging. Mede dankzij zijn inspanningen werden in Deurne de arbeiders- en kleine landarbeiderswoningen, de zogenaamde boerderijkes, aan de Beukenstraat en de Vloeieindsedreef gerealiseerd. De inrichting daarvan was bij de stichting volgens sommige van zijn conservatieve mederaadsleden veel te luxe voor arbeiders.

Cultuurhistorie

Dat de cultuurhistorische belangstelling van Ouwerling Deurne oversteeg blijkt niet alleen uit zijn zeer omvangrijke bibliotheek, maar ook uit het feit dat hij in 1903 werd benoemd tot lid van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen.. Samen met Jac Heeren stond hij in 1929 aan de wieg van het Helmonds Stedelijk Museum.

Bibliografie

Voor een vrijwel compleet overzicht van zijn publicaties zie: Hendrik Ouwerling - de onvoltooide biografie door Jac Heeren. Onderstaand volgen de in boek- of brochurevorm uitgegeven werken.

1. "Schetsen uit Noord-Brabant", 110 blz. (1890)
2. "Kleine katechismus der nieuwe spelling, gegrondvest op de beschaafde spreektaal zijnde het onvolprezen, welluidende Hollandsche dialect nuttig en profijtelijk voor alle Nederlanders, onverschillig of zij met De Vries en Te Winkel of met Kollewijn spellen". 40 blz. (1896)
3. "Ter herinnering aan den weledelgestrengen heer Jan Jozef de Vlam, oud hoofd der school te Eindhoven" 62 blz. (1898)
4. "Schetsen uit Limburg" Een leesboek voor de volksschool. 86 blz. (1899)
5. Sophia Alberts; een bladzijde uit de kerkgeschiedenis van 's-Hertogenbosch. 28 blz. (1900)
6. Uit de donkere gewesten 169 blz. (1908)
7. "Schetsen uit de oude Brabantse schoolwereld", 120 blz. (1909)
8. "Brouwhuis voorheen en thans", 16 blz. (1929)
9. Geschiedenis der dorpen en heerlijkheden Deurne, Liessel en Vlierden (1933)

Graf

Zijn graf bevindt zich op het monumentale r.-k. kerkhof van Deurne-centrum en wordt door heemkundekring H.N. Ouwerling onderhouden.

Heemkundekring

In 1978 koos de net opgerichte heemkundekring op voorstel van Wim van Heugten de naam van Ouwerling als verenigingsnaam. De kring zou door het leven gaan als Heemkundekring H.N. Ouwerling.

Bronnen, noten en/of referenties Jos Gommans en Pieter Koolen (red) - Hendrik Ouwerling - de onvoltooide biografie door Jac Heeren - Uitgave heemkundekring H.N. Ouwerling 2003 R.J. Jansen - "Aanvullende wetenswaardigheden omtrent Hendrik Nicolaas Ouwerling (1861-1932)" – in: D'n Uytbeyndel – jaargang 1984, nr. 4 - blz. 13-18 Biografie H.N Ouwerling op website van Thuis in Brabant