Bioscoopkwestie

De opening van Bio Vink in bezettingstijd leidde na de bevrijding tot flinke kritiek van de zijde van Antoon Coolen via de Deurnesche Courant. Ook het raadslid Willem Wijnen had zich hierover uitgelaten in een raadsvergadering. Een en ander werd in de latere geschiedschrijving vaak aangeduid als de Bioscoopkwestie.

Inleiding

Op donderdag 18 januari 1940 werd Hub van Doorne tot voorzitter van Muziek- en Toneelvereniging Harmonie Deurne gekozen. Op 6 november 1940 richtte burgemeester Lambooij een verzoek aan de regeringscommissaris voor de Wederopbouw in Den Haag om vergunning af te geven voor de bouw/verbouwing van het geheel.

"Een onzer ingezetenen, de heer H.J. van Doorne, is bereid gevonden deze flink opgezette onderneming te stichten, terwijl de heer P. Vink haar zal exploiteren. Reeds allerwege heeft dit hier groote belangstelling en weerklank gevonden, hetgeen volkomen begrijpelijk is, daar aan een dergelijke inrichting alhier blijvende behoefte bestaat. Bijzonder zou ik dan ook waardeeren, indien de gevraagde vergunning verleend wordt en zoo spoedig mogelijk".

De reactie van de regeringscommissaris op 20 november 1940 was:

"In antwoord op bovenvermeld schrijven deel ik U mede, dat na ampele overwegingen, in verband met de zeer ongunstige materiaalpositie, besloten moest worden, geen goedkeuring aan het bouwen van een bioscoop c.a. te hechten, oudere objecten van den zelfden aard werden eveneens afgewezen".

Dit betrof de bouw van een bioscoop aan de Heuvelstraat ter plaatse van de entree van de huidige Hellemanstraat, die daardoor geen doorgang kon vinden. Verbouwing van een bestaand pand was wél mogelijk. Janus Jonkers, eigenaar van Café-zaal Jonkers, sinds jaren het repetitielokaal van de harmonie, besloot zijn pand te verkopen. Hub van Doorne, grondlegger van DAF en inmiddels een succesvol industrieel, werd de nieuwe eigenaar. Hij liet het geheel onder leiding van architect Deltrap moderniseren terwijl Piet Vink het schouwburg- annex bioscoopgebouw ging exploiteren.

Volgens het plan moest het cafégedeelte afgebroken en vervangen worden door nieuwbouw terwijl het zaalgedeelte gerenoveerd moest worden. Ondanks deze afwijzing werd begin 1941 door de gemeenteraad een ontheffing verleend. De bouw/verbouwing liep kennelijk voorspoedig zodat op 14 november 1941 het vernieuwde gebouw door burgemeester Lambooij geopend kon worden. Feitelijk een voortzetting van een al 12 jaar bestaande situatie, echter in een vernieuwde omgeving.

Bij de gelegenheid van de opening schreef burgemeester Lambooij aan Van Doorne:

"Waar heden het nieuwe theater 'Bio-Vink' geopend wordt en het mij bekend is, dat de stichting van deze mooie en voor Deurne belangrijke amusementsinrichting tot stand is gekomen door Uwe daadwerkelijke belangstelling in deze, moge ik mevrouw Van Doorne en U als gelukwens deze bloemenmand aanbieden".

Toen de oorlog vorderde was Bio-Vink verplicht alleen die films te vertonen die door de “Niederländische Kulturkammer” goedgekeurd waren en moesten verplichte propagandafilms en journaals getoond worden.

Na-oorlogse kritiek

In de edities van 30 maart 1945, onder de kop: “BIOSCOOP” en van 1 juni 1945, onder de kop: “PERS EN BIOSCOOP IN DEN BEZETTINGSTIJD”, leverde de Deurnesche Courant forse kritiek rond de (her)opening van de Deurnese bioscoop die op 14 november 1941 plaatsvond. Tijdens de persstrijd werd deze situatie tot een zogenaamde “bioscoopkwestie” verheven waarin Antoon Coolen, die Van Doorne eerder nog feliciteerde, hem onvaderlands gedrag verweet.

De suggestie werd ook nog gewekt dat, door de verstrekte ontheffing, Van Doorne een voorkeursbehandeling gekregen zou hebben. Niets is echter minder waar want amper drie maanden later, op zaterdag 10 februari 1942, werd aan de Sint Jozefstraat in Deurne een tweede theatergebouw, het De Wit Ontspanningsgebouw, officieel geopend. Deze nieuwbouw werd eveneens onder leiding van architect Deltrap gerealiseerd.

Kort geding

De artikelen in de Deurnesche Courant over de “bioscoopkwestie” vormden een onderdeel van 16 artikelen uit het tijdvak van half maart tot 9 november 1945. Deze artikelen waren voor Hub van Doorne aanleiding om de uitgever en de medewerkers van de Deurnesche Courant te dagvaarden.
Op vrijdag 18 januari 1945 vond een civiele spoedprocedure (kort geding) voor de eerste enkelvoudige kamer van de rechtbank in Den Bosch plaats.

“Over de bioscoopkwestie zei pleiter dat eiser allang de bedoeling had om voor Deurne een bioscoop- en toneelzaal te krijgen. De plannen waren al klaar voor den inval der Duitschers. Alle vooraanstaande personen van Deurne waren bij de opening in Nov. 1941 tegenwoordig, ook de tegenstanders van nu. Coolen had zelfs aangeraden de bioscoop de naam “Taxandria” te geven.”

Historische context

Café annex schoenmakerij van Janus Jonkers

Eugène de Leeuw notaris in Deurne vanaf 1908, begaafd musicus en sinds 1909 commissaris muziek in het bestuur van de Muziek- en Toneelvereniging “Fanfare Deurne, constateerde reeds in 1910 dat er in Deurne behoefte bestond aan een flinke, ruime concertzaal en een goed repetitielokaal. In de vergadering van 24 oktober 1923 werden weer nieuwe leden aangenomen, onder hen Hub van Doorne die niet onverdienstelijk de kleine trom sloeg. In 1927 besloot het bestuur voor de repetities naar een zaaltje achter het Café annex schoenmakerij van Janus Jonkers te verhuizen..

Zaal Scala

Op zondag 3 juni 1928 opende Janus Jonkers, ondanks de tegenwerking van de katholieke geestelijkheid in Deurne, achter zijn schoenmakerij annex café zijn nieuwe zaal Scala. Sinds de opening repeteerde Harmonie Deurne er twee keer per week en in november en februari werden er zaalconcerten gegeven met muziek en toneel. Voor het toneel zorgde Toneelgroep Excelsior, de toneelafdeling van Harmonie Deurne. Scala ontwikkelde zich gaandeweg tot een multifunctionele bioscoop- en theaterzaal waar rondtrekkende bioscoopexploitanten films vertoonden en artiesten en rondreizende gezelschappen hun voorstellingen gaven.

Frans Lutters, zoon van Ciraar Lutters en Pieta Jonkers en kleinzoon van Janus Jonkers, schreef er in 2011 in zijn boek dit over:

Jonkers was een pracht man, ondernemend en niet bang risico’s te nemen. Hij liet zich leiden door de beter gesitueerden in Deurne, maar deze stonden niet achter hem toen de nood aan de man kwam. In Deurne was geen ontspanningsruimte. Alleen het patronaat van de pastoor. Deze was waakzaam en duldde geen concurrentie. Toen Jonkers met geld van de beter gesitueerden een zaal ging bouwen, sloegen bij de pastoor alle stoppen door. Hij wilde er niet aan meewerken dat de verenigingen onderdak vonden. Het verenigingsleven twijfelde en op één uitzondering na bleef het gebouw van Jonkers leeg. Toen hij tot overmaat van ramp films ging draaien, was het helemaal mis.

Verdere ontwikkelingen

De Vierspan

Ruim voordat Bio Vink door Vado Beheer verkocht werd stak dr. Hub van Doorne, nu in de hoedanigheid van beschermheer eind jaren zestig de harmonie wederom de helpende hand toe. Bij de bouw, van gemeenschapshuis De Vierspan die in oktober 1970 geopend werd kreeg de harmonie de beschikking over een uitstekende eigen accommodatie, als onderdeel van De Vierspan. Het geheel bestond uit een royale repetitieruimte, bestuurskamer, leskamers en een berging. Deze Dr. Van Doorne-zaal, ook vaak “Harmoniezaal” genoemd, was een geschenk van de beschermheer die daarmee de huisvesting van de harmonie voor altijd veilig wilde stellen.

Cultuurcentrum Martien van Doorne

Ten behoeve van de realisatie van Winkelcentrum De Wolfsberg werd De Vierspan weer afgebroken en kreeg de KHD in 2009 een nieuwe eigen accommodatie met een eigen ingang als onderdeel van het Cultuurcentrum Martien van Doorne dat in het nieuwe (winkel)centrum gerealiseerd werd.

Bronnen, noten en/of referenties Weekblad "Het Licht" van 26 januari 1946 Jubileumboek uitgegeven bij gelegenheid van het eeuwfeest van de Koninklijke 'Harmonie Deurne', september 1974. Tekst: Martien Dankers Kools, Tij, 1986. De na-oorlogse relatie tussen Antoon Coolen en Huub van Doorne. Eigen uitgave, Deurne. Drs. Mieke Knapen - Binnenkort in dit theater - Bio-Vink 1941-1985, 2006 “Stichting Dit Deurne van ons”, 2007, Programmaboek (24-pagina’s) met een schat aan achtergrondinformatie over het project Babylon. Frans Lutters – ….en we noemen hem Frans, levensverhaal 1941-2011 (Roermond 2011). De pdf-versie van het proefschrift van dr. Cees Slegers op de website van Universiteit Maastricht.