Haageind 60

Klein Kasteel
Oud Huis, Klein Kasteel
Locatie	Haageind 60, Deurne
Gebruik	Als conferentieoord
Monument status	Rijksmonument

Luchtfoto met in het midden het Klein Kasteel, links de Watermolen en rechts het Haageind. Foto collectie Toon Timmers

Foto Deurne Toen en Nu van Beeldarchief en Fotoclub Optika

Het Klein Kasteel is een 14e eeuws kasteel aan het Haageind 60 in Deurne.

Landschappelijke situering

In het beekdal van de Bakelse Aa of Vlier werd aan de oostzijde van het Haageind vóór 1383 een vierkante donjon gebouwd, die later de namen Oud Huis, Klein Kasteel en Oud Kasteel kreeg. In dezelfde periode verrees ook een watermolen op de Bakelse Aa ten noorden van het Klein Kasteel. Dit kasteel diende als residentie van de heer van Deurne, eigenaar van de heerlijkheid.

Ten oosten van het Klein Kasteel lagen hooilanden in het dal van de Bakelse Aa. Deze percelen droegen in 1454 onder meer de namen Sint-Kathelijnenbeemd en Vriezenbeemd. In 1990 werd hier een park met vijver aangelegd voor de wijk Heiakker, die oostelijk van het Klein Kasteel was verrezen.

Bouwhistorie

Het Klein Kasteel, dat in de middeleeuwen nog Oud Huis werd genoemd, werd gebouwd als opvolger van een residentie op het goed Ter Vloet, stroomafwaarts gelegen langs de Vlier in de buurtschap Kerkeind. De verplaatsing stroomopwaarts naar het Haageind moet in de tweede helft van de 14e eeuw hebben plaatsgevonden. Het Klein Kasteel bestaat tegenwoordig uit de 14e-eeuwse donjon, een 17e of 18e-eeuwse lage boerderijaanbouw en een aangebouwd wit herenhuis uit 1857. Bij de verbouwing in 1857 werden de oude neerhof, een boerderij die haaks op het gebouw stond op de plek van het herenhuis, en een aanbouw van de middeleeuwse toren afgebroken. Op de plek van de oude neerhof verrees het herenhuis. De toegang tot het terrein, die voorheen via de Herendijk liep (dat is nu de oprit van de watermolen, werd toen verlegd naar de Haageind-zijde. Een brand van 24 september 1944 richtte enige schade aan, maar kon door de toenmalige huurder Pieter Wiegersma tijdig worden geblust.

Bouwplannen voor een losstaand gastenverblijf achter het Klein Kasteel werden in 2008 door de Deurnese politiek op basis van archeologische en cultuurhistorische overwegingen unaniem verworpen, alhoewel het bestemmingsplan een aanbouw toestaat. In 2010 werd een nieuw plan voor een gastenverblijf bij het Klein Kasteel opgesteld. De Deurnese politiek heeft hierover nog geen besluit genomen.

Eigendomsgeschiedenis

Gevaert Willemszoon van Doerne is de oudst bekende heer van Deurne die er met zekerheid heeft gewoond, zo rond 1380-1390. Tot begin 16e eeuw was het Klein Kasteel de residentie van de heren van Deurne, achtereenvolgens de geslachten Van Doerne (tot 1456), De Mol en Taije. Begin 16e eeuw werden de heerlijkheid en het Klein Kasteel van de familie Taije gekocht door de eigenaar van het Groot Kasteel, Everard Hendrickszoon van Doerne, een verre neef van de vroegere Van Doerne's op het Klein Kasteel. Na zijn dood kreeg de oudste zoon het Groot Kasteel en de heerlijkheid, waardoor het Groot Kasteel voortaan de residentie van de heerlijkheid zou worden. Het Klein Kasteel kwam toe aan een jongere zoon. Later kwam het in handen van diverse particulieren en plaatselijke bestuurders; vanaf het einde van de 18e eeuw tot 1948 was het wederom bezit van de heren van Deurne. Zij verhuurden het aan talloze particulieren, onder wie meerdere militairen met hun gezinnen in de Franse tijd. Bekendste huurder was ongetwijfeld Otto van Rees, die er tussen 1923 en 1927 woonde en Hendrik Wiegersma inspireerde om te gaan schilderen.

In 1948 werd het door Theodore de Smeth van Deurne verkocht aan Hendrik Wiegersma, die het ter beschikking stelde aan zijn zoon Pieter Wiegersma, glazenier. Wiegersma jr. woonde er al vanaf 1942 en nam het eigendom later van zijn vader over. De noordelijke aanbouw werd in deze periode als atelier gebruikt. In een ander bijgebouw exploiteerde Tjerk Wiegersma, zoon van Pieter, verscheidene jaren een kunsthandel die zich richtte op de Haagse School en de Nederlandse impressionisten. Doorgaans twee maal per jaar werden er in de kunsthandel goedverzorgde tentoonstellingen gehouden.

In 1999 werd het aangekocht door de gebroeders Nooijen. Het heeft tegenwoordig een representatieve functie en wordt niet bewoond. Het terrein is niet toegankelijk; het Klein Kasteel is evenwel vanaf de openbare weg goed zichtbaar.

Bouwplannen voor een losstaand gastenverblijf achter het Klein Kasteel werden in 2008 door de Deurnese politiek op basis van archeologische en cultuurhistorische overwegingen unaniem verworpen, alhoewel het bestemmingsplan een aanbouw toestaat.

De relatie met de heerlijkheid Cranendonck

Het Klein Kasteel was tot 1795 een leengoed van de heren van Cranendonck, evenals de naastgelegen Haageindse watermolen (oudste vermelding 1387). Ook de watermolen op het goed Ter Vloet was een Cranendoncks leengoed. De Deurnese leengoederen behoorden tot de meest perifeer gelegen leengoederen van Cranendonck; veel van de overige leengoederen lagen onder Cranendonck zelf of binnen de huidige gemeente Eindhoven.

Slot van Peelland - een negentiende-eeuwse mythe

In de 19e eeuw schreef de Brabantse geschiedschrijver Adriaan Brock, geheel in de lijn van de zogenaamde Romantiek, over een zogenaamd Slot van Peelland, hetgeen de oude benaming voor het Klein Kasteel zou zijn geweest. Dit werd als waarheid overgenomen door de invloedrijke aardrijkskundige A.J. van der Aa. Later ontwikkelde zich onder schrijvers zelfs het idee dat het Klein Kasteel het poortgebouw zou zijn geweest van een majestueus Slot van Peelland. Wetenschappelijk gefundeerd archeologisch, historisch en historisch-geografisch onderzoek verwijzen deze mythe rond het Slot van Peelland echter direct naar de prullenbak. Het Klein Kasteel heeft nóóit zo geheten en is al zeker geen poortgebouw geweest van een groter slot. Ondanks de duidelijke weerlegging van deze feiten verschijnt de term Slot van Peelland echter nog regelmatig in publicaties als een werkelijke vroegere benaming.

In de tweede helft van de 20e eeuw duikt de naam op in overzichtswerken van Brabantse kastelen, veelal met een toeristisch oogmerk, al is onduidelijk wie hiervoor de aanzet heeft gegeven. Slechts een enkele maal komt de naam voor in werken die de pretentie hebben wetenschappelijke kwaliteit te dragen, doorgaans als gevolg van het gebruik van niet-wetenschappelijke literatuur.

Ondanks de hardnekkigheid waarmee in deze overzichtsliteratuur en daarvan afgeleide publicaties op internet aan de naam wordt vastgehouden , heeft de naam nooit wortel geschoten in de regio zelf en is de naam plaatselijk onbekend. Alhoewel de naam Slot van Peelland in zijn ontstaan overeenkomsten vertoont met de eveneens historisch foutieve benaming van Kasteel Radboud in Medemblik heeft deze laatste naam de historische wél verdrongen. De naam Slot van Peelland is evenwel beperkt gebleven tot een bepaalde categorie van (toeristische) overzichtsliteratuur, en niet, zoals Kasteel Radboud, in wetenschappelijke literatuur of lokale (bronnen)studies terechtgekomen. Een ander verschil is het feit dat de voortgaande mythevorming rondom het Slot van Peelland verder ging, en hier ook een veel groter kasteel bij werd voorgesteld dan het historische Klein Kasteel, dat slechts het poortgebouw zou zijn geweest.

Bezitters

Bezitters en bewoners van het Klein Kasteel

periode	naam eigenaar	sociale status	huurder (indien van toepassing)
? - vóór 1381	Willem van Doerne	heer van Deurne
vóór 1381-ca 1428	Gevard van Doerne	heer van Deurne
ca 1428-1456	Jan van Doerne	heer van Deurne
1456-1470	Ywan de Mol	heer van Deurne
1471-1499	Josina de Mol	heer van Deurne
1499	Rutger van Boetzelaer	heer van Deurne
1499-1508	Henrick Taije	heer van Deurne
1508-1519	Jan Taije	heer van Deurne
1519-1526	Everard van Doerne	hoogschout van 's-Hertogenbosch, heer van Deurne, Vlierden en Bakel
1527-1545	Hendrick van Doerne	heer van Deurne en Vlierden, kanunnik te Tongeren
1545-1606	Jan van Doerne	heer van Deurne en Bakel
1606-1619	Wolfaart Evert van Wittenhorst	heer van Deurne
1619-1645	Margreta van Wittenhorst	vrouwe van Deurne, Rossum en Broekhuizen
1645-1649	Johan François Godefroid Huijn van Geleen	heer van Deurne
1649-1651	Willem de Lamargelle	heer van Deurne
1653-1656	Rogier van Leefdael	heer van Deurne en Liessel, rentmeester der geestelijke goederen
1656-1678	Otto de Visschere	secretaris van Deurne, heer van Vlierden
1678-1699	Rogier van Leefdael	heer van Deurne en Liessel, rentmeester der geestelijke goederen
1699-1714	Johan van Leefdael	heer van Deurne en Liessel, rentmeester der geestelijke goederen
1714-1728	Gerardus Sulyard	heer van Deurne en Liessel
1728-1745	Pero de Cassemajor	schout en secretaris van Deurne en Liessel
1745-1756	Erfgenamen van Pero de Cassemajor
1756-1782	Hendrik Sluiter (een derde deel), de overige erfgenamen van De Cassemajor (twee derde deel?)	predikant te Deurne, Liessel en Vlierden	Keerenberg, Joseph Bernardus Scherping, André Gerard de Millet, J.E. Schenk, Hohenlohe, Christiaan Leonhardi
1782-1785	Erfgenamen van Hendrik Sluiter
1785-1801	Agatha Alewijn (1721-1801)	vrouwe van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld	Victor de Girard de Mielet
1801-1859	Theodorus de Smeth (1779-1859)	heer van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld
1859-1870	Henri baron de Smeth	heer van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld
1870-1924	Theodore baron de Smeth	(titulair) heer van Deurne en Liessel	Otto van Rees
1924-1929	Henriëtte Marie Rudolphine Fagel	titulair vrouwe van Deurne en Liessel
1929-1948	Theodore baron de Smeth van Deurne	titulair heer van Deurne en Liessel, burgemeester van Batenburg, Appeltern en Jutphaas	Raymond de Smeth, Pieter Wiegersma
1948-?	Hendrik Wiegersma	arts, schilder	Pieter Wiegersma
?-1999	Pieter Wiegersma	glazenier, schilder
1999-heden	Gebroeders Nooijen	ondernemers in de landbouwsector

• Afbeeldingen van het Klein Kasteel
• 
• 
• 
• 
• 02.502.jpg
• 
• 
• 
• 07.785.jpg
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Bronnen, noten en/of referenties

DeurneWiki TR Plekke: DeurneWiki_TR_Plekke_POI

De informatie die hier staat wordt gebruikt om over te hevelen naar WikiTude. Dit is onderdeel van het DeurneWiki TR Plekke project dat als doel heeft geselekteerde artikelen uit DeurneWiki over te brengen naar WikiTude, een nlwikipedia:Toegevoegde realiteit. Zie hier onder hoe WikiTude te installeren. Voor meer informatie, zie artikel DeurneWiki TR Plekke.

DeurneWiki TR Plekke: DeurneWiki_TR_Plekke_POI
Naam	Klein Kasteel
Wereld	DeurneWiki_TR_Plekke_POI
Korte WikiTude text van object	Het Klein Kasteel, ook wel Oud Huis of Oud Kasteel genoemd, werd vóór 1383 gebouwd en is daarmee de oudste woning van Deurne. Het centrale en oudste gedeelte is de vierkante donjon, die diende als residentie van de heer van Deurne. Het Oud Huis was, samen met de watermolen, een leengoed van de heren van Cranendonck. Het huis werd merendeels bewoond door de plaatselijke bestuurlijke elite. De kunstenaars Otto van Rees en Pieter Wiegersma woonden en werkten hier.
Bestandsnaam van plaatje bij object voor WikiTude	27.439.JPG
Getoond plaatje
Coordinaten van het object in WikiTude	51.470486° N, 5.804191° E
Lokatie op kaart	Bezig met het laden van de kaart... {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"450px","height":"500px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"icon_32_DeurneWiki_TR_Plekke.png","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"zoom":16,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"image layers":[],"overlays":[],"resizable":false,"fullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"cluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","clicktarget":"","imageLayers":[],"locations":[{"text":"","title":"","link":"","lat":51.470485600000004,"lon":5.8041905000000042,"icon":"/wiki/images/a/a4/Icon_32_DeurneWiki_TR_Plekke.png"}],"imageoverlays":null}

Installeren van WikiTude op uw android of iPhone mobiel

Installeer WikiTude voor uw android toestel: of WikiTude voor uw iPhone: door op de links te klikken of via de app-market van uw toestel.