Rabo-clubsupport leverde dit jaar 765,88 euro op. Allen die op ons stemden hartelijk dank! Iedere eerste maandag- en woensdagochtend van de maand van 10 tot 12 uur kunt u ons bezoeken in het heemhuis |
Groot Kasteel: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 56: | Regel 56: | ||
Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] bood baron De Smeth op het kasteel nog enige tijd gastvrijheid aan de leerlingen van de [[Huishoudschool Sancta Maria|huishoudschool]] nadat het leslokaal aan de [[Visser]] door de Duitsers was gevorderd. | Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] bood baron De Smeth op het kasteel nog enige tijd gastvrijheid aan de leerlingen van de [[Huishoudschool Sancta Maria|huishoudschool]] nadat het leslokaal aan de [[Visser]] door de Duitsers was gevorderd. | ||
[[Bestand: | [[Bestand:27.624.JPG|thumb|left|300px|]] | ||
Op [[brand van 24 september 1944|24 september 1944]] werd het Groot Kasteel door geallieerd vuur in puin geschoten met Armor-Piercing-granaten, om enkele zich schuil houdende SS'ers uit te schakelen. Deze granaten drongen allereerst door de muur heen, om daarna pas tot ontploffing te komen. Bij de brand ging de volledige inboedel, die juist kort ervoor weer naar het Groot Kasteel was gebracht, verloren. Hieronder bevonden zich vermoedelijk schilderijen van Antoon van Dyck en Peter Paul Rubens. <ref>In de film [[De bevrijding van Deurne]] wordt uitvoerig ingegaan op het hoe en waarom van de beschieting.</ref> | Op [[brand van 24 september 1944|24 september 1944]] werd het Groot Kasteel door geallieerd vuur in puin geschoten met Armor-Piercing-granaten, om enkele zich schuil houdende SS'ers uit te schakelen. Deze granaten drongen allereerst door de muur heen, om daarna pas tot ontploffing te komen. Bij de brand ging de volledige inboedel, die juist kort ervoor weer naar het Groot Kasteel was gebracht, verloren. Hieronder bevonden zich vermoedelijk schilderijen van Antoon van Dyck en Peter Paul Rubens. <ref>In de film [[De bevrijding van Deurne]] wordt uitvoerig ingegaan op het hoe en waarom van de beschieting.</ref> | ||
Versie van 30 jul 2014 15:57
| Groot Kasteel | ||
| ||
| Locatie | Haageind | |
| Gebruik | jongerensociëteit | |
| Start bouw | voor 1397 | |
| Gereed | voor 1397 | |
| Status | kasteelruïne | |
| Monument status | Rijksmonument | |
Het Groot Kasteel is een 14e-eeuws kasteel aan het Haageind 37 in Deurne. Sinds 1944 is het een ruïne met geconsolideerde muurresten.[1]
Ligging en eigendomsgeschiedenis
Het kasteel, gelegen aan het Haageind te Deurne in het beekdal van de Vlier, werd vóór 1397 gebouwd, waarschijnlijk door een telg uit het geslacht Van Doerne. Het werd in genoemd jaar een leengoed van de hertogen van Brabant.[1]
In 1397 werd het Huis te Deurne bezeten en bewoond door Gevard van Doerne, edelman en gedurende korte tijd pandheer van de hertog(in) van Brabant van de hoge jurisdictie. Hij wordt echter niet als heer van Deurne beschouwd; die eer ligt bij zijn gelijknamige achterneef Gevard van Doerne, bewoner van het Klein Kasteel en leenman van de lage jurisdictie, welke jurisdictie je de status van heer van een heerlijkheid bezorgde.
Het Groot Kasteel was in de 15e eeuw slechts een edelmanswoning. De eigenaren, de familie Van Doerne, bewoonden het kasteel, dat toen nog Huis te Deurne werd genoemd, slechts weinig. Zij hadden veelal in andere gebieden voorname functies, in elk geval niet in Deurne zelf. Begin 16e eeuw kocht de rijke adellijke eigenaar van het Groot Kasteel, Everard van Doerne, zowel de heerlijkheid (lage jurisdictie) als het Klein Kasteel van de familie Taye.
Pas toen werd het Groot Kasteel ofwel Nieuw Kasteel de residentie van de heerlijkheid, doordat de oudste zoon en beoogd opvolger van Everard meer zag in het Groot Kasteel als residentie, dan het quaet en ongevallig Klein Kasteel. Beweringen van H.N. Ouwerling hebben ervoor gezorgd dat in veel toeristische brochures, handboeken over Brabantse kastelen en onderzoeksrapporten ten behoeve van cultuurhistorische beleidsplannen tot op heden het foutieve jaartal 1462 staat vermeld. Soms wordt daar ook een verkeerde bouwheer aan gekoppeld, bijvoorbeeld Ywan de Mol, die destijds als heer van Deurne echter het Klein Kasteel bewoonde. Archiefonderzoek toonde echter al in 2003 onomstotelijk aan dat het Groot Kasteel minstens 65 jaar ouder moet zijn en aan het geslacht Van Doerne toebehoorde.
Bouwgeschiedenis
Het Groot Kasteel werd in de late 14e eeuw in gotische stijl gebouwd als donjon met vier uitgekraagde hoektorentjes en vierkante plattegrond. In de 16e eeuw werd aan de zuidwestzijde een vierkante hoektoren toegevoegd en in de 17e eeuw onder leiding van Rogier van Leefdael een sobere oostvleugel met uitspringende vierkante toren en twee forse vierkante hoekschoorstenen, die aan torentjes doen denken. Van Leefdael liet tevens een poortgebouw bouwen.
In de 18e eeuw werd het onherkenbaar verbouwd onder leiding van Theodorus de Smeth, telg uit het geslacht De Smeth. Hij liet de middeleeuwse muren ommantelen met een sobere gevel met vele blinde raampartijen. De ruimte tussen de oorspronkelijke en nieuwe buitenmuren werden vervolgens als lange, smalle kamers gebruikt. Ook liet De Smeth het poortgebouw, dat er net zo'n honderd jaar stond, weer afbreken.
Zijn nazaat Theodore baron de Smeth (1855-1924) liet tussen 1906 en 1908 het kasteel terugrestaureren naar de vroeg-18e-eeuwse toestand en de ommanteling verwijderen. Het was daarbij een meevaller dat men in de 18e eeuw de middeleeuwse muren niet had weggebroken. Bepaalde onderdelen, zoals het noordwestelijke arkeltorentje, moesten echter herbouwd worden. Ook werden voormalige doorgangen in de oorspronkelijke buitengevel dichtgezet en raam- en deurpartijen gewijzigd.[2]
Dat halverwege de 19e eeuw het kasteel een belangrijke verzamelplaats van schilderkunst was, blijkt uit een grote verkoop die daar in 1850 plaatsvond. Na het overlijden van notaris Gerrit van Riet in dat jaar en waarschijnlijk daarmee samenhangend werd op 9 oktober 1850 de omvangrijke schilderijencollectie Huygens van Löwendal in het kasteel geveild. Het is aannemelijk dat deze schilderijen daarvoor de vertrekken van het kasteel sierden.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bood baron De Smeth op het kasteel nog enige tijd gastvrijheid aan de leerlingen van de huishoudschool nadat het leslokaal aan de Visser door de Duitsers was gevorderd.
Op 24 september 1944 werd het Groot Kasteel door geallieerd vuur in puin geschoten met Armor-Piercing-granaten, om enkele zich schuil houdende SS'ers uit te schakelen. Deze granaten drongen allereerst door de muur heen, om daarna pas tot ontploffing te komen. Bij de brand ging de volledige inboedel, die juist kort ervoor weer naar het Groot Kasteel was gebracht, verloren. Hieronder bevonden zich vermoedelijk schilderijen van Antoon van Dyck en Peter Paul Rubens. [3]
Na de oorlog werden plannen voor herbouw gemaakt. Daarbij zou het middeleeuwse volume van de donjon hersteld worden en het grondplan van de 17e-eeuwse uitbreiding als terras in gebruik worden genomen. Hiervan werd echter afgezien.[2]
In 1952 werd de ruïne onder leiding van architect Cees Geenen geconsolideerd. Daarbij werden delen van binnenmuren gesloopt wegens bouwvalligheid, evenals een gedeelte van de oostgevel met de beide markante hoekschoorstenen. Met name de 14e-eeuwse noord- en westgevel en de gevel van de 16e-eeuwse hoektoren bleven bewaard, evenals de eetzaal op de eerste verdieping en de twee gewelfkelders onder de eetzaal. Het overige muurwerk, met name aan de zuid- en oostzijde, is nog te herkennen als muurtjes van nog geen meter hoog.
In 2002 vond andermaal een consolidatie van het muurwerk plaats, in opdracht van de gemeente Deurne, de eigenaar. Hierbij werden de in 1952 dichtgemetselde venstergaten geopend en werden de natuurstenen kozijnen vervangen. Tevens werden nog aanwezige bouwsporen beter zichtbaar.
Gebruik na de consolidatie
Aanvankelijk was het de bedoeling om een theehuis in de ruïne te vestigen maar dit is op een mislukking uitgelopen. Toon van de Goor, uitbater van De Peelpoort had het van de gemeente Deurne gehuurd. Het liep echter niet; de ober stond vele uren per dag naar het verkeer in de straat te kijken. Na het gereedkomen van de Helmondsingel werd het verkeer langs het kasteel ook nog veel minder. Daarna is de oudheidkamer in de ruïne gevestigd geweest. Sinds 1966 wordt de ruïne gebruikt door de in 1964 opgerichte Sociëteit Walhalla. Zij draagt onder meer zorg voor het beheer van het interieur (kaal metselwerk en een kroeg) en heeft in de negentiger jaren ook de beschoeiing van de gracht vernieuwd.
Directe omgeving van het kasteel
Opgravingen in 1998 brachten sporen van een waterleiding onder het Haageind, en van een poortgebouw bij de brug over de gracht aan het licht. Het poortgebouw moet in de 17e eeuw zijn gebouwd onder Rogier van Leefdael, en in de 18e eeuw onder De Smeth weer zijn afgebroken.[4] Tevens werd muurwerk gevonden onder de aanpalende weg, het Haageind, en werd aangetoond dat het Haageind eens bestaan moet hebben uit één of meerdere waterlopen.
Op het terrein achter het Groot Kasteel ligt het Dinghuis. De voorganger van dit pand werd vermoedelijk als neerhof gebouwd. Die functie kan het ook nog gehad hebben toen dit pand in de 16e eeuw werd gebouwd. Vanaf de 17e eeuw was er de plaatselijke rechtbank gevestigd, waar gedingen werden gehouden. Daar is de naam van afgeleid.
Parken en tuinen
Zie hiervoor Kasteelpark (Groot Kasteel).
Grafsteen
In de Sint-Willibrorduskerk van Deurne ligt een grafsteen van Hendrick van Doerne (overleden in 1508) en zijn echtgenote Christina van Hemert (overleden in 1499), eigenaren van het Groot Kasteel. Hun zoon zou later heer van Deurne worden; Hendrick zelf was dat niet, evenmin als zijn vader. De grafsteen hoorde waarschijnlijk bij de in 2004 heropende grafkelder onder het hoogkoor van deze kerk, waarin de stoffelijke resten van zeventien personen werden aangetroffen. Mogelijk horen ook Hendrick en Christina zelf daarbij. De stoffelijke resten zullen in de toekomst nader worden onderzocht.
Revitalisatieplannen
Reeds kort na de oorlog werd gesproken over herbouw van het kasteel. Dat bleek destijds echter niet haalbaar, ondanks het feit dat er tekeningen lagen. Het duurde tot 1994 voordat onder burgemeester Jan Smeets nieuwe ideeën werden ontwikkeld. Enkele ontwerpbureau's maakten futuristische ontwerpen voor de omgeving, variërend van het inunderen van de volledige kasteelomgeving en daarmee opgeven van het middeleeuwse grachten- en afwateringenpatroon (Mecanoo) tot het bouwen van een enorme 'doos' bovenop de kasteelruïne met een verzonken museumzaal in de gracht. De laatste werd tot winnaar uitgeroepen, doch van een uitvoering kwam het nooit.
Lijst van eigenaren
Hieronder volgt een lijst van de eigenaren van het Groot Kasteel, die dit leengoed aanvankelijk in leen hielden van de hertog van Brabant en later van de Haagse raad die de belangen van het generaliteitsland behartigde. Na 1795, toen het leenstelsel werd afgeschaft, ging het uitsluitend nog om het feitelijke eigendom. Tussen 1519 en 1949 komt de lijst (vrijwel) overeen met de lijst van heren en vrouwen van Deurne.
| Periode | Eigenaar | Sociale status |
|---|---|---|
| vóór 1397-ca 1408 | Gevard van Doerne | leenman van de hoge jurisdictie |
| ca 1408-vóór 1462 | Everard van Doerne | kwartierschout van Peelland |
| vóór 1462-1508 | Hendrick van Doerne | kastelein van Empel en Meerwijk |
| 1508-1526 | Everard van Doerne | hoogschout van 's-Hertogenbosch, heer van Deurne, Vlierden en Bakel |
| 1527-1545 | Hendrick van Doerne | heer van Deurne en Vlierden, kanunnik te Tongeren |
| 1545-1606 | Jan van Doerne | heer van Deurne en Bakel |
| 1606-1619 | Wolfaart Evert van Wittenhorst | heer van Deurne |
| 1619-1645 | Margreta van Wittenhorst | vrouwe van Deurne, Rossum en Broekhuizen |
| 1645-1649 | Johan François Godefroid Huijn van Geleen | heer van Deurne |
| 1649-1651 | Willem de Lamargelle | heer van Deurne |
| 1653-1699 | Rogier van Leefdael (1617-1699) | heer van Deurne en Liessel, rentmeester der geestelijke goederen |
| 1699-1714 | Johan van Leefdael | heer van Deurne en Liessel, rentmeester der geestelijke goederen |
| 1714-1728 | Gerardus Sulyard | heer van Deurne en Liessel |
| 1728-1759 | Balthasar Coymans (1699-1759) | heer van Deurne en Liessel, Amsterdams koopman |
| 1760-1772 | Theodorus de Smeth (1710-1772) | heer van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld |
| 1772-1801 | Agatha Alewijn (1721-1801) | vrouwe van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld |
| 1801-1859 | Theodorus de Smeth (1779-1859) | heer van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld |
| 1859-1870 | Henri baron de Smeth | heer van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld |
| 1870-1924 | Theodore baron de Smeth | (titulair) heer van Deurne en Liessel |
| 1924-1929 | Henriëtte Marie Rudolphine Fagel | titulair vrouwe van Deurne en Liessel |
| 1929-1949 | Theodore baron de Smeth van Deurne | titulair heer van Deurne en Liessel, burgemeester van Batenburg, Appeltern en Jutphaas |
| 1949-heden | Gemeente Deurne[5] | sinds 1966 verhuurd aan Sociëteit Walhalla |
Externe links
- Huidige gebruiker van de ruïne van het Groot Kasteel (met uitgebreidere historische tekst)
- Nieuwsbericht over de ontdekkingen in 2003
- Ontwerp van Mecanoo uit 1992
- Foto's van het Groot Kasteel in kleur, van voor de verwoesting.
Bronnen, noten en/of referenties:
- ↑ 1,0 1,1 Keunen, L.J., 2004. "De relatie tussen drie adellijke Deurnese complexen: Ter Vloet, Klein Kasteel en Groot Kasteel." Het Brabants Kasteel. Jaargang 25 (2002), nr. 1/2 , uitgave oktober 2004, p. 3-40. Vereniging Vrienden van Brabantse Kastelen, Tilburg.
- ↑ 2,0 2,1 Documentatie RACM, Zeist
- ↑ In de film De bevrijding van Deurne wordt uitvoerig ingegaan op het hoe en waarom van de beschieting.
- ↑ Ouwerling. H.N., 1933. Geschiedenis der dorpen en heerlijkheden Deurne, Liessel en Vlierden. Helmond.
- ↑ In juni 1949 nam de gemeenteraad een besluit om de ruïne van het `Groot Kasteel Deurne, over te nemen voor het bedrag van f 60.300,-. Voor consolidering van het geheel (met het Dinghuis, een oude boerderij en de kasteeltuin) werd nog een bedrag van f 23.368,46 uitgetrokken.
DeurneWiki TR Plekke: DeurneWiki_TR_Plekke_POI
De informatie die hier staat wordt gebruikt om over te hevelen naar WikiTude. Dit is onderdeel van het DeurneWiki TR Plekke project dat als doel heeft geselekteerde artikelen uit DeurneWiki over te brengen naar WikiTude, een nlwikipedia:Toegevoegde realiteit. Zie hier onder hoe WikiTude te installeren. Voor meer informatie, zie artikel DeurneWiki TR Plekke.
| DeurneWiki TR Plekke: DeurneWiki_TR_Plekke_POI | |
|---|---|
| Naam | Groot Kasteel |
| Wereld | DeurneWiki_TR_Plekke_POI |
| Korte WikiTude text van object | Het Groot Kasteel werd kort vóór 1397 gebouwd in opdracht van een telg uit het geslacht Van Doerne. In 1508 verwierf de kasteelheer de heerlijke rechten, en vanaf dat moment werd het kasteel de residentie van de heren van Deurne. Eerder was het Klein Kasteel dat, waar een andere tak van dezelfde familie woonde. Vanaf 1759 werd het kasteel bijna twee eeuwen lang bewoond door de in 1772 in de adelstand verheven familie De Smeth. Zij hebben ook het huidige park in Engelse landschapsstijl laten aanleggen. Op zondag 24 september 1944 werd het kasteel door de Engelsen in brand geschoten om de aanwezige Duitsers te verdrijven. In de kasteelruïne is nu jongerensociëteit Walhalla gehuisvest. |
| Bestandsnaam van plaatje bij object voor WikiTude | 24.707.jpg |
| Getoond plaatje | Bestand:24.707.jpg |
| Coordinaten van het object in WikiTude | 51.469836° N, 5.802931° E |
| Lokatie op kaart | |
Installeren van WikiTude op uw android of iPhone mobiel
Installeer WikiTude voor uw android toestel:
of WikiTude voor uw iPhone: 
door op de links te klikken of via de app-market van uw toestel.