De Vrije Pers

Vlnr Karel van Zutphen, Ernest Heim en Tien Hendriks na de oorlog.
foto ter beschikking gesteld door Martien Hendriks (Langstraat)

De Vrije Pers was een informatieve illegale krant die in 1943 -1944, tijdens de Tweede Wereldoorlog, gemiddeld twee keer per maand verscheen.

Inleiding

Direct na de inval van de Duitsers in 1940 werd de pers onder censuur gesteld door het “Journalistenbesluit” waarbij alles van staatswegen werd geregeld en waardoor de pers een vakgroep werd van de Nederlandse Kultuurkamer. Daardoor moesten verschillende nieuwsbladen worden opgeheven. In Deurne verschenen toen nog het Boerenbondsblaadje, het Nieuwsblad van Deurne en de Helmondse Zuid-Willemsvaart. Via het “Persgilde der Nederlandsche Kultuurkamer” schreven de Duitsers hen voor of bepaalde gebeurtenissen openbaar gemaakt moesten worden en zo ja, op welke manier dat moest gebeuren. Het nieuws voor de Deurnese lezer werd daardoor schaars en daarbij ook nog vaak Duits getint terwijl er juist veel vraag naar informatie was.

Illegale blaadjes, in het geheim gedrukt, gestencild of zelfs met de hand geschreven werden vanaf het begin van de oorlog verspreid. De noodzaak van hun aanwezigheid werd steeds groter want een andere nieuwsbron, de radio, werd na verloop van tijd ook drooggelegd. De radio; een van de weinige mogelijkheden van vermaak sinds enkele tientallen jaren. Maar evenzeer was hij de nieuwsbron bij uitstek. Naarmate meer kranten zwegen of, verplicht of vrijwillig, omschakelden naar `Duits model', werd de radio een belangrijk apparaat; je kon hem eigenlijk geen dag missen. Het was vaak de enige mogelijkheid om een beetje op de hoogte te blijven van wat er in de wereld, maar vooral om je heen, gebeurde. Maar ook hierbij sloeg de Duitse bezetter toe; de omroep werd omgebouwd tot staatsomroep. Het hele bestel stond ten dienste van de staat, al was het voor iedereen duidelijk dat met deze staat het nazidom bedoeld werd. De greep van de bezetter was vast en wurgend; alle goede programma's verdwenen. In plaats daarvan kwamen propagandistische praatjes van Max Blokzijl, cabaret van Paul de Ruiter, “Wunschkonzerte“ voor Duitse soldaten en vooral grootsprakerige verslagen over Duitse overwinningen aan het front. Verdwenen waren bijvoorbeeld de Bonte Dinsdagavondtrein en het praatje van pater Henri de Greeve.

In mei 1943 moesten alle radiotoestellen van particulieren ingeleverd worden. Ook in Deurne werden er veel ingeleverd, maar misschien nog net zoveel achtergehouden. Deze werden goed verstopt en op die geheime plaatsen werd dan regelmatig geluisterd naar de uitzendingen van Radio Oranje vanuit Londen. Het “Boerenbondsblaadje” moest in juni 1942 stoppen “wegens papierschaarste” terwijl het Nieuwsblad van Deurne en de Zuid-Willemsvaart, naarmate de tijd verstreek, steeds meer in de greep van de Duitsers waren geraakt.

Hierdoor werd de vraag naar illegale bladen steeds groter. De eerste illegale krant die in Deurne en omstreken verscheen was de “Oranjekrant”. Om de mensen in Deurne op de hoogte te kunnen houden ontstond er gaandeweg ook behoefte aan een illegaal krantje.

Begin oktober 1943 vond er een gesprek plaats waaraan de medewerker van de Landelijke Hulp aan Onderduikers (LO) Tien Hendriks, een ondergedoken student van de Economische Hogeschool te Tilburg Ernest Heim, medewerker bij het distributiekantoor Deurne Henk Struik, en de ondergedoken pilotenhelper Karel van Zutphen deelnamen. De aanwezigen namen zich voor een illegaal blad te gaan uitgeven dat niet alleen nieuws moest brengen, maar ook en vooral de plattelandsbevolking moest oproepen verzet te plegen, bijvoorbeeld tegen de zo gehate Landstand.

Het blaadje kreeg de naam “De Vrije Pers”, de redactie werd gevormd door Tien Hendriks, Ernst Heim en Henk Struik. Ieder had zijn eigen pseudoniem: Henk noemde zich “Upricht”, Ernest heette “Old Roan” terwijl Tien zijn teksten ondertekende met “Maintain”. Karel van Zutphen nam de taak van de vervaardiging en verspreiding voor zijn rekening.

Op 1 november 1943 verscheen de eerste editie. Het blad De Vrije Pers, waar toen ook Jacomina Bartelina (Mien) Verstrate (1924), de echtgenote van Karel van Zutphen aan meewerkte, telde een oplage van vijfhonderd exemplaren en werd gestencild op de Mariahoeve, de ouderlijke woning van Tien Hendriks en later in de kelder van het toenmalige parochiehuis in Deurne.

In het blad trok men fel van leer tegen de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) met een kaderschool in Huize De Romein aan de Romeinstraat 1 in Deurne. De rest van de inhoud bestond uit waarschuwingen tegen het Bolsjewisme, loslippigheid, oproepen tot verzet, opiniërende artikelen en beschouwingen over bijvoorbeeld de tegenstelling tussen katholicisme en nationaalsocialisme et cetera.

Aangezien het blad steeds meer een regionaal karakter kreeg was er spoedig een heel team van verspreiders nodig. In Deurne gingen Jan van Beek en Wim Ahout voor de verspreiding zorgen; voor Asten was dat juffrouw Remery, voor Someren Frans van de Mortel, voor Helmond Jef Ehrismann, voor Liessel Theo van Deutekom en voor Wanroij deed Albert Minten dat werk. Plaatselijk waren er nog wel anderen die hielpen bij de bezorging en ook werd het zelfs per post bezorgd. Volgens het boek Helmond 1940-1945 pagina 87 werd het blaadje zelfs ook in Helmond verspreid.

Op aanraden van onze districtsleiding en mede omdat het uitgeven van een illegaal blad het andere werk zou kunnen compromitteren, is toen, na de editie van 1 maart besloten, dat het verschijnen van "De Vrije Pers” voorlopig tot nader order zou worden stopgezet. De meeste medewerkers stapten toen over naar het nieuw gevormde vrijkorps RVV-Verzetsgroep Deurne.

“Op bevel van onze districtsleiding zal De VRIJE PERS vanaf heden weer geregeld verschijnen, doch thans met andere doelstellingen dan voorheen”,

zo schreef de enig overgebleven redactiemedewerker Tien Hendriks op de voorpagina van De Vrije Pers van 19 september 1944. Verder schreef hij in dat artikel:

“De politieke artikelen die eind 1943 en begin 1944 nog nodig waren, zullen nu nagenoeg geheel achterwege blijven. Wij beogen thans alleen mededelingenblad te zijn en daarnaast richtlijnen te geven aan de bevolking en misverstanden recht te zetten. Wij zullen ons dan ook niet aan een vaste periodieke verschijningsdatum binden, doch telkens uitkomen wanneer dit nodig zal blijken.”

En

“Sinds lang verheugen zich sommigen al op het komende “bijltjesdag”, waarop zij eindelijk eens kunnen afrekenen met dat gespuis. Velen hebben al een N.S.B. er in de buurt “besproken”, om aan een, ook al van te voren uitgezochte, boom op te hangen. Wij kunnen ons hun gedachtegang levendig indenken. Al bijna in 3 3/4 jaar is ons zoveel onrecht aangedaan, dat wij snakken naar gerechtigheid. Niemand zal zijn verdiende loon ontgaan. Maar het mag geen bloedbad worden. Het zou onrecht zijn om de N.S.B. ers c.s. aan de woede van het volk prijs te geven. Zij moeten voor een rechtbank gebracht worden, waar hun daden nauwkeurig onderzocht en getuigen (die zullen wij niet gauw tekort komen!) gehoord worden, waarna er een rechtvaardig doch streng vonnis over hen zal worden geveld. Het past ons, Nederlanders, als beschaafd volk, niet, onze woede bot te vieren in massamoorden en lynchpartijen; daarmee zouden wij slechts onze doodsvijand navolgen.

Maar men zal ervoor moeten zorgen, dat alle misdadigers gepakt worden en dat iedereen zijn gemotiveerde klachten tegen hen klaar heeft. Zouden er echter N.S.B. ers trachten, om bijvoorbeeld onder bescherming van Duitse troepen naar Duitsland te ontvluchten, Laat ze voorlopig maar gaan. Zij zijn nergens meer veilig; te zijner tijd zullen wij ze heus wel te pakken krijgen en hen in triomf naar het dierbare vaderland terugvoeren.”

Bij het uitkomen van de editie van 19 september 1944 kon niemand nog bevroeden dat Deurne vijf dagen later door de geallieerden bevrijd zou worden, waardoor deze editie tevens de laatste van De Vrije Pers werd.

Tijdens de aftocht van de Duitsers en de opmars van de geallieerden zijn aan de Langstraat minstens acht boerderijen in brand geschoten, waaronder de Mariahoeve. Daarbij is jammer genoeg het archief van de Vrije Pers in vlammen opgegaan. Van een tiental edities zijn daarna, via diverse bronnen weer achterhaald.

Overzicht

Hieronder een overzicht van de hoofdartikelen uit de teruggevonden tien edities van “De Vrije Pers”

ISN	Titel	Auteur	Editie
1	Vrije Pers.	Maintain	1943-11-01 P1
2	Weet op tijd te zwijgen !!!	onbekend	1943-11-01 P1-2
3	Schrikbewind moet eens vergaan	Maintain	1943-11-01 P2
4	Landstand ------	Maintain	1943-11-01 P2-3
5	Het Bolsjewistische gevaar.	Maintain	1943-11-01 P3
6	Het bloed der Martelaren.	onbekend	1943-11-01 P4
7	Boer – Stedeling.	Maintain	1943-11-15 P1
8	Sovjet – Unie 1917 – 1943.	Old Roan	1943-11-15 P2
9	Directeur Winterhulp steelt f.732.000,00.	onbekend	1943-11-15 P3
10	”Als een man achter den Fürer, of ……?????”	onbekend	1943-11-15 P4
11	Arbeidsdienst en Hitlergroet.	Upriright	1943-11-15 P5-6
12	Het luchtoffensief in het westen.	onbekend	1943-12-01 P1
13	Ordening van de Landbouw.	Maintain	1943-12-01 P2
14	Kernvorming	Maintain	1943-12-01 P3
15	Gestapo agenten in paterskleren	Old Roan	1943-12-01 P3-4
16	Kering in het getij.	Maintain	1943-12-01 P4
17	Kerstmis	Maintain	1943-12-15 P1
18	De duikbootoorlog in het westen.	Old Roan	1943-12-15 P2
19	Nationaal Socialisme.	Maintain	1943-12-15 P3
20	De boeren hebben overwonnen	Maintain	1943-12-15 P4
21	Nieuwe jaar 1944.	Maintain	1944-01-01 P1
22	Invasiekoorts - Optimisme	Maintain	1944-01-01 P2
23	Hoe zullen de oorlogsmisdadigers gestraft worden?	Old Roan	1944-01-01 P3
24	Onze Plicht t.o.v. Onderduikers.	Maintain	1944-01-01 P4
25	Belofte maakt schuld	Maintain	1944-01-15 P1
26	Symptomen van het naderende einde.	Old Roan	1944-01-15 P2
27	”Boerenland in Boerenhand”.	Maintain	1944-01-15 P3
28	Het Nat. Soc. Is een Utopie.	Maintain	1944-01-15 P4
29	”Mit Brennender Sorge”.	Maintain	1944-02-01 P1-2
30	De nieuwe verraderspolitie	Old Roan	1944-02-01 P2
31	Onze boeren in de toekomst.	Maintain	1944-02-01 P3-4
32	De ratten verlaten het zinkende schip.	Maintain	1944-02-01 P4
33	Vaderlandsliefde?	Ingez. stuk	1944-02-01 P4
34	Uit de rede van de Rijkscommissaris:	onbekend	1944-02-15 P1
35	Nogmaals “Mit Brennender Sorge”	Maintain.	1944-02-15 P2
36	Het gestapo gevaar !!!.	Maintain.	1944-02-15 P3
37	Nieuws uit Engeland	Onbekend	1944-02-15 P4
38	Strijdkreet.	Maintain.	1944-03-01 P1
39	Doorziet hen.	Maintain .	1944-03-01 P2
40	Gevallen in de strijd tegen het Bolsjewisme.	Maintain.	1944-03-01 P3
41	Nijmegen	Maintain.	1944-03-01 P4
42	Wij zijn er weer	Maintain.	1944-09-19 P1
44	Orders van prins Bernhard,	Onbekend	1944-09-19 P1
43	Wat ge nu reeds te doen hebt:	Onbekend	1944-09-19 P2
45	Plunderingen	Onbekend	1944-09-19 P2
45	Boeren	Onbekend	1944-09-19 P3
45	Niet kletsen.	Onbekend	1944-09-19 P4

De Vrije Pers werd vanaf 26 januari 1945 als legale krant, de Deurnesche Courant, voortgezet.

Externe link

https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandsche_Kultuurkamer

Bronnen, noten en/of referenties Archief drukkerij Keijzers, archiefstukken werden door Jan, de oudste zoon van Guillaume, na de opheffing van de drukkerij in december 2013, aan zijn vroegere buurjongen Theo Vosmeer beschikbaar gesteld. In het boek De ondergrondse pers 1940-1945 (1954) beschrijft Lydia Winkel diverse in Nederland uitgegeven exemplaren. Van ieder blad dat beschreven was zou bij het NIOD een exemplaar bewaard zijn gebleven. Op bladzijde 352 beschrijft ze De Vrije Pers. Boek “De kranten in Brabant” , 1963, door Antoon van Oorschot, pagina 56 Boekje (A5) "Deurne 35 jaar bevrijd", uitgave 1979 door werkgroep "Deurne 35 jaar bevrijd", pagina 17 (zie ook Monument Deurne 35 jaar bevrijd) Boekje (A5) "Deurne 40 jaar bevrijd", uitgave 1985 door werkgroep "Deurne 40 jaar bevrijd", hoofdstuk 16 “Verzet”. Besprekingsverslag met oud verzetsstrijders Henk Struik en zijn echtgenote Mw. J. Struik-Beijers, geënquêteerd op 24 en 25 juni 1985 door Bernadette van der Vlies, pagina 3. Toon Hoefnagels en Nol van Gisteren - Oorlogsjaren 1940 – 1945 Gemeente Deurne - Op de grens van vergeten Deurne, 1986. Pagina 101 tot en met 105. Kools, Tij, 1986. De na-oorlogse relatie tussen Antoon Coolen en Huub van Doorne. Eigen uitgave, Deurne. “Dutch Underground Press 1940-1945”, 01 Jan 1999 by Brill (ook te vinden in de bibliotheek van het Heemhuis op locatie 03.A.33) Cammaert, A.P.M., 1994. Het Verborgen Front. Geschiedenis van de georganiseerde illegaliteit in de provincie Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog, pagina 1087, Eisma B. V. Leeuwarden/Mechelen. Digitaal Krantenarchief Deurne