Antonius Johannes Kortooms (1916-1999)

Toon Kortooms
foto: collectie Ton Hartjens
Persoonsinformatie
Volledige naam	Antonius Johannes Kortooms
Roepnaam	Toon
Geboorteplaats	Deurne
Geboortedatum	23 februari 1916
Overl.plaats	Bloemendaal
Overl.datum	5 februari 1999
Partner(s)	Maria Hendrika Catharina (Mia) Arts (1916-2011)
Beroep(en)	onderwijzer, redacteur, schrijver

Toon Kortooms achter zijn schrijfmachine.
Foto: collectie gemeente Deurne

Het jonge gezin van Toon Kortooms.
Foto: collectie Toon Kortoomspark

Echtpaar Toon Kortooms en Mia Arts.
Foto: collectie Jan Koppes uit Meerlo

Antonius Johannes (Toon) Kortooms was onderwijzer, redacteur en auteur van meer dan veertig romans, verhalenbundels en kinderboeken.

Algemeen

Toon werd als zevende kind in een gezin met veertien kinderen in het ouderlijk huis aan het voormalige adres Liesselseweg 5 in Deurne geboren. Hij was een zoon van Wouter Kortooms en Anna Carolina Tebaerts. Na hun verhuizing naar de directeurswoning aan de Halte Z.146 werd het gezin door de omgeving Circus Kortooms genoemd. Zijn vader was directeur van het gemeentelijk Veenbedrijf.

Jeugd en gezin

In 1920 ging hij naar de bewaarschool in Griendtsveen en in 1922 naar de lagere school waar hij onder andere les kreeg van meester Hoefnagels. Op deze school bleek zijn schrijftalent toen hij opstelwedstrijden won. In 1929 startte hij zijn gymnasiumstudie aan het "St. Thomascollege” in Venlo. In 1934 stapte hij over naar de tweede klas van de bisschoppelijke kweekschool voor onderwijzers aan de Kleine Beekstraat in Venlo waar hij in 1936 eindexamen deed. Op 7 Augustus 1939 haalde hij zijn hoofdakte. Op 26 september 1944 werd de ouderlijke woning door oorlogsgeweld totaal vernield. Na op diverse adressen opgevangen te zijn kon de familie in november naar huize Petersburg aan de Stationsstraat in Deurne verhuizen.

Op 12 juli 1946 huwde Toon met Maria Hendrika Catharina (Mijkje / Mia) Arts, (Well 26 november 1916 - Heythuysen 2 mei 2011) in de Tiendschuur van kasteel Well en ging hij op de bovenverdieping van Petersburg wonen. Toon en Mia hadden elkaar leren kennen toen ze samen op de hoofdacte-opleiding in Venlo zaten. Op zondag 8 juni 1947, een kermiszondag in Deurne, werd Rosemarie geboren. In 1950 verhuisde het gezin naar Eindhoven waar dochter Ingrid op 17 maart 1951 in Eindhoven het levenslicht zag. In 1954 verhuisde het gezin van Eindhoven naar een huis aan de Plantsoenlaan in Bloemendaal dat uitgeverij Spaarnestad voor hem had gekocht en hij jaren later voor dezelfde prijs mocht overnemen. Toon bleef tot aan zijn dood in dit huis wonen.

Carrière

Onderwijs

• In 1937 stond hij drie weken als vervanger bij de lagere jongensschool in Zeilberg voor de klas.
• Per 11 mei 1938 werd hij benoemd aan de Sint Aloysius lagere school in Milheeze. Dagelijks fietste hij vanuit de Griendtsveenseweg naar Milheeze waar hij de vijfde klas onder zijn hoede kreeg. Daarbij passeerde hij de boerderij van de familie Koppens op Riet 14 en bezocht hij vaak zijn jeugdvriend Leo Koppens over wie hij later een boek zou schrijven met de titel "Onze Leo".

In die periode schreef Toon Kortooms ook "De Zigeunerkoning". Dit toneelspel schreef hij speciaal voor de jubileumviering van de zangertjes van de Sint Jozefschool en de Gregoriusverkenners in Helmond.

Het toneelspel werd op zondag 3 september 1939, twee dagen na zijn aanstelling als onderwijzer aan de Sint Jozefschool, op de speelplaats van de Catharinaschool in de Hurksestraat in Helmond door circa honderd meespelende opgevoerd. Het toneelspel sloot met een groot zigeunerkampvuur met zwaard- en morrisdansen, Russische dansen en met begeleiding van blokfluiten en volksliederen.

• Na zijn tijd als "kwekeling met akte" vertrok Toon op 1 september 1939 naar de Sint Jozefschool in Helmond. Aanvankelijk kreeg hij een tijdelijk dienstverband tot en met 31 december 1939. Hij werkte vervolgens in totaal ruim zes jaar als onderwijzer in Helmond. In 1944 was hij langdurig afwezig door ziekte en zonder inhouding van salaris. Rond de bevrijding kreeg hij vervolgens ontslag.

Toon Kortooms poseert in het atelier van Jos Reniers.
Foto: collectie Jos Reniers

• Bij de lagere school in Heusden was een vacature, hij werd er met open armen ontvangen. Toon gaf er drie dagen les en vervolgens lag het onderwijs er een aantal maanden stil omdat het schoolgebouw bezet werd door Britse soldaten. Intussen werd hij aangezocht om als leider van de verkenners een transport van een groep ondervoede kinderen naar Engeland te begeleiden. Het schoolbestuur van Heusden wilde daar echter geen verlof voor geven. Samen met de kinderen en andere leiders en leidsters, waaronder Jack Heeren uit Helmond, verbleef hij drie maanden in een bungalowkamp in Cottingham bij Hull en nog drie maanden elders in Engeland. Onder de pupillen bevond zich de latere D66 leider Hans van Mierlo en prinses Juliana was een van de vele hoge bezoekers van het kamp. Na terugkeer in september 1945 kreeg hij in Heusden door een woedende pastoor ontslag aangezegd omdat hij drie maanden te lang was weggebleven en dat er ondertussen een andere onderwijzer was aangesteld.
• Uit puur medelijden werd hij weer bij de Sint Jozefschool in Helmond als "boventallige leerkracht" aangenomen.

Redacteur en schrijver

Grafsteen van Toon Kortooms in Griendtsveen.
Foto: collectie Leo van Neerven

• Spoedig na zijn laatste aanstelling als onderwijzer in Helmond werd hij benoemd tot redacteur bij het Dagblad Oost-Brabant in Eindhoven.
• In 1953 trad hij in dienst bij de redactie Tijdschriften van uitgeverij De Spaarnestad.
• In huize Kortooms draaide alles om de schrijverij van Toon. Hij combineerde het schrijven van de talloze boeken met zijn baan als eindredacteur bij Panorama en legde daarbij een ijzeren zelfdiscipline aan de dag. Zijn echtgenote regelde en besliste verder alles maar hield daarbij altijd rekening met het werk van haar echtgenoot.
• Op 23 februari 1981 werd Toon Kortooms vijfenzestig jaar. Hij had er toen een schrijversleven van dik vijftig jaar op zitten waarvan het grootste deel tot aan zijn pensionering bij Spaarnestad. In die periode moest hij naast het drukke verplichte dagelijkse werk ook nog boeken produceren. Na zijn pensioen werd zijn leven veel relaxter.

Ondernemer

Naast schrijver / redacteur was Toon ook directeur van zijn eigen productiemaatschappij "Toon Kortooms Productions B.V." en "Peelland B.V." (zijn beheer B.V.). Alle freelance activiteiten van Toon (buiten werktijd bij uitgeverij De Spaarnestad) liepen via zijn productiemaatschappij.

Algemeen

Van zijn boek Beekman en Beekman werden volgens zijn uitgeverij Uitgeverij Gottmer meer dan twee miljoen exemplaren verkocht. Dat maakt het boek tot de best verkochte roman in Nederland ooit. Help! De dokter verzuipt... stond mede dankzij de verfilming van het boek anderhalf jaar lang als nummer 1 op de bestsellerlijst. Van Beekman en Beekman verschenen maar liefst 32 drukken maar ook de andere boeken werden zo goed verkocht dat er van veel titels herdrukken verschenen. De romans van Toon spelen zich vooral af in de Peel en zijn vaak gebaseerd op eigen ervaringen. Zijn boeken werden onder meer vertaald in het Frans, Duits, Portugees en Tsjechisch en verkocht in België, Duitsland, Frankrijk, Oost-Duitsland, Oostenrijk, Tsjechoslowakije en Zwitserland.

Proza

• Liefde in Peelland, zijn eerste officiële roman, geschreven in 1942, verschenen in 1947)
• De gebroeders Beekman (deel 1), Naar de pofboks (1946)
• "De Zwarte Plak", een boek over het verzet op De Zwarte Plak tijdens de Tweede Wereldoorlog (1948)
• Beekman en Beekman. Brabantse roman (1949)
• De Mannen Beekman. Brabantse roman (1950)
• De kleine emigratie (1951)
• Deze Jongeman. Belevenissen van een zondagskind. (1952)
• Parochie in de Peel (1952)
• Dit zwarte goud (1954)
• Beekman en Beekman en De mannen Beekman, samen in een band onder de titel Beekman en Beekman) (1956)
• Mijn kinderen eten turf (1959)
• Omnibus (Liefde in Peelland/De kleine emigratie/Parochie in de Peel) (1960)
• Zon over de Peel. Bundel korte verhalen (1966)
• Help! De dokter verzuipt... (1968)
• Peel omnibus (De verstoteling/Landelijke eenvoud/Het goud van de Peel) (1969)
• Omnibus (Beekman en Beekman/De mannen Beekman/Deze jongeman) (1970)
• En nu de keuken in. Het boeiende en bewogen verhaal van de Tsjechische vluchteling Antonin Barta (1971)
• Omnibus (Help de dokter verzuipt/En nu de keuken in) (1973)
• Turf in m'n ransel . Autobiografie (1974)
• Laat de dokter maar schuiven (1975)
• Mijn oom Theodoor (1978)
• Als beminnen zondig is... (1979)
• Dokter in de Peel (Help de dokter verzuipt/Laat de dokter maar schuiven) (1979)
• Laat de dokter maar opkrassen (1980)
• Hallo tegenvoeter! (1981)
• Toon Kortooms omnibus (Deze jongeman/Zon over de Peel/En nu de keuken in) (1981)
• Dokter Angelino trilogie (Help de dokter verzuipt/Laat de dokter maar schuiven/Laat de dokter maar opkrassen) (1982)
• Een nieuwe wereld voor Hendrik van Ham. De held van 'Beekman en Beekman' komt uit (1983)
• Ga jij maar schaatsen opa... en andere verhalen (1984)
• Onze Leo (1985)
• Heintje, hondje, hoedje (1986)
• Omnibus (Een nieuwe wereld voor Hendrik van Ham/ Hallo tegenvoeter/ Ga jij maar schaatsen, opa) (1986)
• Mijn vrouw kan weer lopen (1987)
• Toon Kortooms omnibus (Mijn kinderen eten turf/Liefde in Peelland) (1987)
• Ik dank u voor uw aandacht (1988)
• Gerda... een stuk onderweg (1989)
• Omnibus (De kleine emigratie/Dit zwarte goud) (1989)
• Zo gewonnen (Onze Leo/Heintje, hondje, hoedje) (1989)
• Patertje Pispaal (1990)
• Toon Kortooms vertelt... Verzamelde verhalen (1991)
• Het gouden Jantje (memoires) (1992)
• Kortom... Kortooms (samen met Ingrid) (1993)
• Omnibus (Gerda… een stuk onderweg/Schokbrekers/Patertje Pispaal) (1993)
• Terug naar Beekman en Beekman (1994)
• In m'n hemd (1995)
• Leven als de bliksem (1995).
• Beekman en Beekman compleet (1996)
• Arme rijken (1997)
• De Peelschipper (2006)
• Gouden Turven (2009)

Kinderboeken

• Faaske: deel 1: In het land der Peelreuzen (1946)
• Faaske: deel 2: Hoofdman der Peelreuzen (1946)
• Sjors en Sjimmie in wonderland (1957)
• Sjors en Sjimmie op vakantie (1958)
• Sjors en Sjimmie op zoek naar de zwarte ridder (1960)
• Dik Doruske en Dun Drieske. Een humoristisch verhaal voor de jeugd (1967)
• Dik Doruske en Dun Drieske. De wondersigaar (1970) (Ingrid Kortooms)
• Dik Doruske en Dun Drieske. Als klusjesmannen (1971) (Ingrid Kortooms)
• Dik Doruske en Dun Drieske. De pratende aap (1972) (Ingrid Kortooms)
• De avonturen van Dik Doruske en Dun Drieske (In Dwaasland/De Wondersigaar/Als klusjesmannen/ De pratende aap ) (1976) (Toon en Ingrid Kortooms)

Non-fictie

• The Koppens Story (1980) Herinneringsboek, uitgegeven bij gelegenheid van het 40-jarig bestaan van het bedrijf "Koppens Automatic", het bedrijf waar zijn jeugdvriend Leo Koppens uit de Zeilberg de grondlegger van was.
• Zij die van wijken weten (1988), (regionale kruisvereniging Peelland)
• Verhaal van een honderdjarige (1995): een eeuw Sint Barbarakerk in Griendtsveen (samen met Cor de Vries).

Publicaties

Naast het schrijven van boeken, gaf Toon Kortooms meer dan 2500 lezingen en publiceerde hij in diverse kranten en tijdschriften. Zijn eerste publikatie "De Tooverfluit" dateert van 1928. Voor een overzicht zie de lijst van publicaties van Toon Kortooms. Zijn lezingen beëindigde hij steevast met de gevleugelde woorden: "Ik dank u voor uw aandacht".

Verfilmingen en toneelbewerkingen

• Help! De dokter verzuipt... werd in 1974 verfilmd door Nikolai van der Heyde, met in de hoofdrol Jules Croiset.
• Laat de dokter maar schuiven werd in 1979 verfilmd door Nikolai van der Heyde.
• "Parochie in de Peel" is in 2006 als toneelstuk uitgegeven bij Toneeluitgeverij Grosfeld B.V. in Berlicum. Auteur: Carl Slotboom
• "Deze jongeman" is in 2006 als toneelstuk uitgegeven bij Toneeluitgeverij Grosfeld B.V. in Berlicum. Auteur: Carl Slotboom

Eerbewijzen

Almanak

Het studentencorps van de Eindhovense Technische Hogeschool (THe) droeg de studentenalmanak 1961/1962 aan hem op. Een exemplaar werd tijdens een plechtige zitting op 15 december 1962 aan hem uitgereikt.

Schertsmonument

Op dinsdagavond 20 september 1966 werd door studenten van de Katholieke Studentenvereniging Sint Franciscus Xaverius (KSV) van de Landbouwhogeschool in Wageningen, in het bijzijn van Toon Kortooms, in het kader van de groentijd voor het Dinghuis in Deurne het Schertsmonument van de Beekmannen onthuld.

Knoergoeie Brabander

In 1970 werd hij door carnavalsvereniging De Piëlhaas in Venray onderscheiden met de "Ald Prinsen Plak en in 1984 werd hij door carnavalsvereniging de Knoerissen uit Uden geridderd in de orde van de Gulden Humor en benoemd tot "knoergoeie Brabander".

Orde van Oranje-Nassau

Op maandag 29 april 1985 werd Toon Kortooms benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. De versierselen werden hem in het gemeentehuis van Bloemendaal aan de Bloemendaalseweg 158 te Overveen opgespeld door de toenmalige burgemeester dhr. Drs. G.H. (Gerrit) Weekhout. De benoeming geschiedde op voordracht van mevrouw E. Meijsters-van Reijsen , docent Nederlands van een scholengemeenschap in Schiedam. Na een lezing van Toon Kortooms in november 1982 in die school stelde zij alles in het werk om een onderscheiding voor Toon te bewerkstelligen.

Portret in brons

Op zondag 17 mei 1992 werd door burgemeester Smeets het bronzen kop van Toon onthuld. Het geschenk, van uitgeverij Gottmer en gemaakt door Jos Reniers uit Mierlo, werd een half jaar eerder bij gelegenheid van de viering van Toon zijn vijfenzeventigste verjaardag in museum De Wieger toegezegd.

Park

Op 28 december 2009 werd in Deurne, op de plek waar Toon opgroeide, het Toon Kortooms Park geopend. Dit park omvat een museum, theetuin en een blote-voetenpad. De openingshandeling werd verricht door Mia Kortooms-Arts, de weduwe van Toon.

Straatnamen

In Nederland zijn twee straten naar Toon Kortooms vernoemd. De Toon Kortoomsstraat ligt in Waalwijk en de Toon Kortoomssingel in Berkel en Rodenrijs. In Deurne is (nog) geen straat naar hem vernoemd.

Overlijden en begrafenis

Na een lang ziekenhuisbed kwam Toon thuis om te sterven. Op vrijdag 5 februari 1999 overleed hij op 82-jarige leeftijd thuis in Bloemendaal. Hij werd op 11 februari 1999 overeenkomstig zijn laatste wil begraven op de begraafplaats van Griendtsveen, waar ook zijn broer Walter begraven was. Met een paar honderd mensen was het kleine Sint-Barbarakerkje afgeladen vol. Na de dienst brachten familie en vrienden hem een laatste groet op de besneeuwde begraafplaats. Het grafmonument werd op verzoek van zijn echtgenote en beide dochters ontworpen door Jos Reniers, de ontwerper van "De kop van Toon". Het werd een sokkel met tekst waarop een gesloten boek. De volgende tekst van zijn hand is te lezen:

Voor mij is Griendtsveen een droom die elk voorjaar duidelijk wordt als de lente ontspruit uit schijnbaar dorre grond. Dan moet ik er heen er is geen houden aan. Nostalgie bekruipt mij. Heimwee drijft mij naar dit dorp van mijn jeugd. Waar ik ter kerke en naar school ging. Stapvoets rijden langs de vaartjes vol verborgen geheimen. Rijden door tunnels van teer groen die vaartjes omzomen. Elk bezoek eindig ik bij voorbaat in het St.-Barbarakerkje waar de tijd schijnt stil te staan en waar de geluiden van de klok op het oksaal mij vertrouwd in de oren klinken. Dan ben ik weer helemaal thuis.

Jubileumjaar

Vanwege de honderdste geboortedag van Toon Kortooms staat Deurne in 2016 in het teken van de streekromanschrijver. In Deurne vinden tal van activiteiten en evenementen plaats die speciaal in het teken staan van de Deurnese schrijver. Het themajaar werd op 21 februari 2016 officieel geopend op het Toon Kortoomspark in Deurne.

Donderdag 23 juni 2016 was een team van het tv-programma Landinwaarts een hele dag in Deurne om filmopnames te maken naar aanleiding van het Toon Kortoomsjaar.

Op de Markt interviewde Dieuwertje Blok passanten over hun kennis van Toon Kortooms en ook op het Toon Kortoomspark werden filmopnames gemaakt. Gerald en Angelique Willems leidden hen rond in het museum, door het park en de omgeving.

De presentatrice was in Deurne op zoek naar het verhaal achter de schrijver van onder meer de roman Beekman en Beekman.

Vrijdag 23 september 2016 werd het programma uitgezonden op NPO 2 om 19.25 uur.

Bronnen

• Toon Kortooms, Turf in m'n ransel, 3e herziene druk, 1986.
• Archief Toon Kortooms museum Deurne
• Archief Sint Jozefschool in Helmond
• Extra bijlage met acht bladzijden bij het Eindhovens Dagblad van 23 februari 2016: "Een eeuw Toon Kortooms". De hoofdverhalen in de bijlage worden verteld door Ingrid Kortooms, dochter van Toon.
• Archief Jan Koppes Meerlo
• Archief gemeente Bloemendaal
• D'n Uytbeyndel nummer 88, een speciale uitgave die in februari 2016 door Heemkundekring H.N. Ouwerling in Deurne uitgegeven werd bij gelegenheid van de 100e geboortedag van Toon Kortooms.

Bronnen, noten en/of referenties