Bierbrouwerij De Pelikaan

De Pelikaan in 1963

Een van de weinige tastbare voorwerpen die herinneren aan de brouwerij de Pelikaan is dit op metaal geschilderde uithangbord. Het bord is door Henk van Straaten geschonken aan heemkundekring H.N. Ouwerling.

Bierbrouwerij De Pelikaan lag vroeger aan de Helmondseweg 24, in het huidige Hub van Doornepark.

locatie

De bierbrouwerij was in een huis aan de Helmondseweg, dat vóór 1800 de Boone heette, tegenover hoeve Ten Velde. De hoge bomen in het Hub van Doornepark markeren nog de plek.

Eigenaren

• Het huis werd in 1698 door Johan van der Linden aan vorster Antonie van Schaijk verkocht.
• In 1746 kwam het huis bij vererving aan diens schoonzoon, de president-schepen Johan Bokhorst (†1768).
• De weduwe Bokhorst verkocht in 1773 het huis aan vorster Balthasar van Schaijk (1731-1792)
• In 1804 kwam het pand aan diens zoon Michiel van Schaijk.
• In 1831 werd de gemeente-secretaris Cornelis Wijnants (†1849) eigenaar.
• In 1863 kocht oud-burgemeester Hendrik van Baar het pand en startte er de bierbrouwerij.
• In 1904 werd Petrus Johannes Aloysius Toonen (1880-1949) uit Cuijk eigenaar.
• In 1914 kocht Johannes Hendriks (1870-1929) het pand.
• Later werd de gemeente Deurne eigenaar.
• Hub van Doorne kocht in 1973 het pand van de gemeente.
• In 1975 kreeg de gemeente Deurne het pand ten geschenke.

Ziekenzaal

Tijdens de Belgische Opstand (1830-1839) werd oktober 1831 een gedeelte van het pand door de gemeente Deurne en Liessel gehuurd van Wijnants en ingericht als ziekenzaal voor cholerapatiënten.

In 1832 was een piket soldaten in het huis gelegerd, toen op 23 januari een brand uitbrak. De schade bedroeg 600 gulden. De ziekenzaal werd toen verplaatst naar de woning bij de watermolen aan het Haageind.

Brouwerij

In 1864 begon oud-burgemeester Hendrik van Baar in het pand zijn brouwerij De Pelikaan. Als knecht was werkzaam Pieter Swinkels, die later zijn eigen brouwerij De Zon zou beginnen. In 1870 werd de brouwerij verbouwd. Men werkte er met een koelbak van 2550 liter en een lekbak van 1176 liter. Zijn zoon Frans van Baar volgde hem op als bierbrouwer. In 1904 vertrok Frans met zijn gezin naar Venraij en deed de brouwerij over aan Petrus Johannes Aloysius Toonen, die er nog tot 1914 gebrouwen heeft. Hij verkocht toen het pand toen aan Johannes Hendriks, die het na enige jaren als boerderij in gebruik nam.

De Pelikaan wordt bewoond.

Foto's: collectie gemeente Deurne

Schenking

Het door architect Van Empel gemaakte ontwerp tot verbouwing van De Pelikaan in 1973 in opdracht van Hub van Doorne

In 1973 deed de gemeente Deurne het pand in de verkoop en Hub van Doorne werd de eigenaar. Hij schonk bij gelegenheid van zijn 75ste verjaardag het pand weer terug aan de Deurnese gemeenschap, samen met een bedrag van 100.000 gulden, onder voorwaarde dat het zou worden gerestaureerd en ingericht als muziekschool. Aanvankelijk was hij van plan om zelf, in nauw overleg met de Rijksdienst voor monumentenzorg, het pand te restaureren. De Waalrese architect A.M. van Empel maakte een verbouwingsplan.

Monument

Foto: collectie gemeente Deurne

Nadat het pand, dat op de monumentenlijst stond, weer in handen van de gemeente Deurne was gekomen, werden er allerlei plannen gemaakt, onder meer tot inrichting als muziekschool en als bibliotheek, die echter nooit werden uitgevoerd. In 1977 begon men met de gedachte te spelen om het pand af te breken. Van Doorne kon daarmee instemmen mits door de gemeente voldoende financiële middelen werden vrijgemaakt voor een volwaardige muziekschool. Aanvankelijk weigerde de minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk zijn toestemming tot de afbraak van het monument. Monumentenzorg weigerde aanvankelijk afbraak toe te staan met het argument dat de uit de 19e eeuw daterende langgevelboerderij, met een rijk uitgevoerd woonhuis, in combinatie met de erfbeplanting, een belangrijke rol in het landelijk aanzien van dat deel van Deurne vervulde.

In september 1977 bracht Laurens de Jonge, architect en bestuurslid van de pas opgerichte heemkundekring H.N. Ouwerling, een rapport uit over De Pelikaan, waarin werd gepleit voor behoud van het gebouw. Er werd een comité tot behoud van De Pelikaan opgericht waarin ook de heemkundekring zitting nam.

In 1985 volgde de sloop van het pand. De ruimte die hierdoor ontstond werd aangeplant en heet nu het Hub van Doornepark. Het is ook de plek waar het standbeeld van Hub & Rie van Doorne een plaats kreeg.

Archeologie

Het terrein van De Pelikaan aan de Helmondseweg werd in 1983 door leden van de heemkundekring H.N. Ouwerling archeologisch onderzocht. Hierbij werd o.a. een eesttegel voor het drogen van mout gevonden. Dit gebeurde op de droogzolder die bestond uit geperforeerde tegels, waardoor de warme lucht van beneden naar boven kon. Bierbrouwerij De Pelikaan werd in 1864 gestart door de Deurnese oud-burgemeester Hendrik van Baar, die gehuwd was met de dochter van een Venraijsche bierbrouwer.
Het uithangbord van de brouwerij, een afbeelding van een pelikaan die zijn jongen voedt, is dankzij de familie Hendriks, die de brouwerij later bewoonde, bewaard gebleven.

De boerderij was van begin 17e eeuw tot 1830 de woning van de veldwachter of vorster, vandaar ook de naamgeving Vorstershof. Het pand deed tijdens de Belgische opstand (1830-1839) nog enige tijd dienst als ziekenhuisje. De archeologische vondsten rond het pand dateren vanaf de 15e tot 20e eeuw. Een gedeelte van het gevonden (rode) aardewerk is zeer waarschijnlijk in Deurne-Zeilberg geproduceerd.

Literatuur

In de documentatie van de heemkundekring H.N. Ouwerling bevindt zich een map "Pelikaan", met daarin rapporten, correspondentie, foto's en publicaties van allerlei aard over De Pelikaan.

Bronnen, noten en/of referenties