Rabo-clubsupport leverde dit jaar 765,88 euro op. Allen die op ons stemden hartelijk dank! Iedere eerste maandag- en woensdagochtend van de maand van 10 tot 12 uur kunt u ons bezoeken in het heemhuis |
Helenaveen
Helenaveen is een dorp in het zuidoosten van de gemeente Deurne in het hoogveengebied van de Peel.
Geschiedenis
In een brief van 18 maart 1852 vroeg de Bossche steenbakker en opzichter van Waterstaat Jan van de Griendt aan het bestuur van de gemeente Deurne en Liessel om hem tegen taxatieprijs 300 tot 400 hectare peelgrond onder de gemeente Deurne tegen de grens van de Limburgese gemeenten Meijel, Helden, Sevenum en Horst af te willen staan. Die zelfde dag stuurde hij ook een brief aan de burgemeester van Deurne waarin werd vermeld dat al eerder onderhandelingen waren gevoerd en dat beide partijen dus niet over éénnacht ijs gingen. Na een veelvuldige briefwisseling en besprekingen, die door Jan van de Griendt mede werden gedaan namens zijn broer Nicolaas, kwam men uiteindelijk tot overeenstemming.
In een brief van 18 november 1852 bevestigde Jan van de Griendt zijn brief van 14 november en ging, mede namens zin broer Nicolaas, akkoord met de voorlopige overeekomst, waarvan de voorwaarden waren vastgelegd in het raadsbesluit van 29 september 1852 en waarbij in beginsel werd besloten tot de verkoop van circa 600 hectare peel- en heidegrond in de Heitrakse Peel, grenzend ten zuiden aan Meijel en Helden en ten oosten aan Sevenum en Horst.
Een van de redenen waarom de gemeente tot verkoop van die gronden overging was, dat de Limburgers op haar grondgebied turf kwam steken, waarvoor de gemeente accijns moest betalen, terwijl de turf, nadat de taxatie voor de accijnsbetaling had plaats gehad, zonder betaling aan de gemeente, over de Limburgse grens werd gebracht. Het eventuele toezicht op de zo ver weg gelegen eigendommen van de gemeente, dat dag en nacht zou moeten gebeuren, was nog kostbaarder dan de accijns die daarmee gewonnen zou worden. Daarom stelde de gemeente ook als primaire eis aan de kopers, dat het kanaal zodanig zou worden gegraven, dat de Limburgsche veenlieden buiten staat gesteld worden, om van het overig gedeelte van den Peel gebruik te maken. Daarnaast zou aan minstens dertig arme werklieden uit Deurne en Liessel werk verschaft worden, terwijl bovendien deze gronden, die tot dan vrijwel renteloos lagen, in rentegevend kapitaal zouden veranderen. Niemand van de Deurnese ingezetenen zou door deze verkoop worden geschaad, aangezien de gronden op anderhalf uur gaans van de dichtstbijzijnde huizen lagen. De prijs van 80 gulden per hectare was mede oorzaak van de langdurige onderhandelingen. Het gemeentebestuur hield vast aan de eenmaal bepaalde prijs, die uiteindelijk ook werd geaccepteerd, zodat bij raadsbesluit van 30 maart 1853 een hoeveelheid grond van 610 hectare en 35 roeden voor een bedrag van 48.828 gulden werd verkocht. Helenaveen werd daarmee in 1853 gesticht. De naamgeefster was Helena Panis, de voruw van Jan van de Griendt. Samen met zijn broer Nicolaas en George Jan Willem Carp (1798-1867) uit Arnhem kocht hij de veengrond, die hier soms 3 tot 7 meter dik was. Bekijk op het kerkplein aan de Oude Peelstraat de zogenaamde Peelpaal. Dit monument toont u de veendoorsnede van voorheen.
| Aankoop van gedeelte van de Peel in 1853 door Jan van de Griendt c.s.[1] | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nr. | deel | Sectienr. | soort | Bunders | Roeden | Ellen | Belastbaar | Per bunder | Klasse |
| 1 | geheel | H.230 | water | 9 | 75 | 40 | ƒ 2,44 | ƒ 0,25 | 3 |
| 2 | geheel | H.318 | water | 0 | 42 | 0 | ƒ 0,10 | ƒ 0,25 | 3 |
| 3 | deels | H.657 en 669 | heide | 294 | 16 | 60 | ƒ 147,08 | ƒ 0,50 | 2 |
| 4 | deels | H. 712 | heide | 306 | 0 | 0 | ƒ 306,- | ƒ 1,00 | 1 |
| totaal | 610 | 33 | 44 | ||||||
De Maatschappij Helenaveen liet een particulier kanaal, de Helenavaart, graven. De zwarte turf die hier gewonnen werd kon daarover worden afgevoerd via de Noordervaart naar o.a. Rotterdam alwaar de Maatschappij een internationaal verkoopkantoor had. Later werd ook turfstrooisel vervaardigd en werd de concessie uitgebreid. Er bevond zich in Helenaveen ook een mobiele drijvende turfstrooiselfabriek. Het turfstrooisel werd uitgevoerd naar vele steden in Europa en diende daar ter vervanging van stro in onder meer de Londense en Parijse paardenstallen voor leger en tram.
Er werden zijkanalen (wijken, spreek op z'n Duits en Drents uit als 'wieken'), gegraven, het drietandsysteem. Ook werden er lanen aangelegd en (goedkope) huizen gebouwd voor de arbeiders. Oorspronkelijk waren dit deels strooijen keten. Zo ontstond Het Helena-Veen, bijgenaamd Het Strooijen Dorp. De huizen kregen een stuk grond waarop de bewoners kleinschalig land- en tuinbouw konden beoefenen.
Uiteindelijk werd Helenaveen een tuinbouwdorp. Het hoogtepunt daarvan was in de jaren ‘70 van de vorige eeuw. De vervening t.b.v. de champignonaarde - door o.a. Veenderij Minke - ging door tot in de jaren '70 van de 20e eeuw.
In het dorp werden zowel een hervormde als een katholieke kerk gesticht omdat de bevolking - grotendeels afkomstig uit Drenthe en Overijssel - sterk gemengd was van religie. Dat is ook de reden dat er zoveel niet-Brabantse namen in Helenaveen voorkomen, zoals Anker, Oosterveen, Ugen, Slot en Schonewille. De katholieke kerk aan de huidige Helenastraat, die op 20 november 1944 afbrandde door toedoen van terugtrekkende Duitse soldaten, was een vroege creatie van de meesterkerkenbouwer Pierre Cuijpers uit Roermond, die onder meer de St.-Willibrorduskerk van Deurne verbouwde.
In 1939 werd Helenaveen aangesloten op het elektriciteitsnet van het Gemeentelijk Electriciteitsbedrijf (GEB) en kon er de laatste petroleumlamp door oud-burgemeester Van Beek worden uitgeblazen.
|
| Aantal vaste inwoners Helenaveen[2] | |
|---|---|
| jaar | aantal inwoners |
| 1868 | 330 |
| 1874 | 398 |
| 1877 | 560 |
| 1879 | 747 |
| 1882 | 502 |
| 1900 | 933 |
| 1901 | 950 |
| 1910 | 859 |
| 1914 | 850 |
| 1917 | 997 |
| 1931 | 515 |
| 1945 | 700 |
| 1968 | 924 |
| 2013 | 868 |
| 2020 | 908 |
Toen de gemeente Deurne en Liessel merkte dat het ontginnen van het hoogveen winstgevend was, begon ze er zelf ook mee. Van de Griendt verleende de gemeente geen vrije doorvaart over de Helenavaart, zodat nodzakelijkerwijs parallel eraan een nieuw kanaal, het Kanaal van Deurne, gegraven moest worden door de gemeente Deurne.
De Helenavaart, waaraan zowel Helenaveen als het Limburgse Griendtsveen zijn gelegen, werd gegraven voor de afvoer van de turf en de aanvoer van bouwmaterialen. Aan dit kanaal werden zogenaamde drietandwijken verbonden: een hoofdvaart met twee parallelle zijkanalen. Deze verveningsstructuur en het bijbehorende geconcentreerde fabrieksdorp Helenaveen zijn van zeer grote culturele en historische betekenis. Daardoor kreeg het dorp in 1999 het predicaat beschermd dorpsgezicht. Helenaveen en Griendtsveen zijn de enige voormalige hoogveenkoloniën in Zuid-Nederland.
Natuur en landschap
Ten noorden van Helenaveen liggen de grote Peelreservaten Deurnsche Peel en Mariapeel, en in het zuidwesten ligt Peelreservaat Het Zinkske. Helenaveen ligt tegen de grens met Limburg.
Enkele cultuurhistorische wandelingen door Helenaveen zijn beschreven en op diverse adressen in het dorp verkrijgbaar.
Beschermde status
De beschermde status van Helenaveen, zowel de cultuurhistorische als de status van beschermd natuurgebied, leidde meerdere malen tot ophef onder de merendeels agrarische bevolking en partijen die voor deze bevolkingsgroep opkomen.
Op 9 november 2005 maakte de CDA-fractie in de gemeenteraad van Deurne bijvoorbeeld bekend, dat als zij na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 weer bestuurlijke verantwoording zou gaan dragen, zij een poging zouden gaan wagen bij de nationale overheid om de status van 'beschermd dorpsgezicht' na 7 jaar alweer te laten vervallen. Het zou het dorp te veel belemmeringen opleveren. De partij heeft dit na de gemeenteraadsverkiezingen niet doorgezet. Voor zover bekend is een rijksbeschermd dorpsgezicht ook nog nooit op initiatief van een lokale politieke partij van deze status ontheven.
In Helenaveen woonde de Nederlandse liedschrijver en zanger Jules de Corte.
Bronnen, noten en/of referenties
|