Heitrak

Foto van de Heitrakse hoeve in 1940.
Foto: collectie Johan Engels

De Heitrak was vanouds zowel een van de elf hertgangen of gehuchten van Deurne als de naam van de belangrijkste (en omgrachte) hoeve aldaar. Het is nu ook de naam van een verbindingsstraat tussen Neerkant en Liessel.

Vroege vermelding

De Heitrak wordt al vanaf de eerste helft van de 14e eeuw vermeld in belastingregisters en andere oude bewaard gebleven geschriften. De vroegste vermelding is van 1340 waar ondermeer sprake is van de bono supra Meijel dictis Heytrak (van het goed boven Meijel geheten Heytrak). De vroege vermeldingen werden met verschillende spellingswijzen geschreven zoals Heijtrake, Heijtrack, Heijdrick enz. In de oudste geschriften werd ook al onderscheid gemaakt tussen de (Grote) Heitrak en de Kleine Heitrak. De Heitrakse hoeve behoorde van oudsher tot de grootste en belangrijkse hoeven van heel Deurne.

Herenhoeve

De hoeve de Heitrak was, evenals de Moosdijk, een zogenaamde herenhoeve. Een vermogend man was eigenaar van de hoeve en liet deze bewerken door een zogenaamde laat. Een van de vroegst vermelde laten was in 1420 ene Steven van der Haeghe, laet opten groeten Heytraeck. Wat uitgebreider komt de Grote Heitrak aan bod in 1518:

...vuijt een hoeve metten huijsinge daar op ende aen staande, metten toebehoeren, het sij landt, beempt, groesvelt, gelijck die hoeve nu ter tijt aldaer geleghen is, genaempt den groten Heytrack; met conditien ondersproken oft geboerden dat enich oorlijck tussen den Geldersen ende den Bergoensen opstandt, soe heeft Joncker Henrick voers. geloeft Jannen den rog vanden jaerpacht te leveren binnen Liessel...

In de 17e eeuw was de familie Nieuwenheim bezitter van de hoeve.

Plunderingen

Omdat het goed ver van de bewoonde wereld aan een van de weinige plaatsen lag waarlangs men met droge voeten de Peel kon oversteken was het ook een geliefd oord voor plunderingen van zowel reguliere als muitende groepen soldaten en van landlopers.

Schutconflict 1639

In de zomer van 1639 ontstond er een conflict tussen de Heitrakse boeren en Asten. In Asten had men twee Heitrakse koeien geschut en men eiste een gulden schutgeld per dier terwijl die van de Heitrak beweerden dat bij het schutten van vee altijd één gulden voor alle dieren samen betaald was. Maar meer nog dan om het schutgeld ging de onenigheid over de vraag tot hoeverre de boeren van de Heitrak hun vee op Astens grondgebied mochten weiden. De ruzie liep hoog op en kwam zelfs terecht voor het hof van Brussel. Op 9 juli 1640 vond er een grote vergadering plaats waar alle partijen vertegenwoordigd waren en waarin bepaald werd dat er duidelijke grenspunten in het landschap zouden worden aangebracht, hetgeen kort daarop gebeurde.

Pachtakte 1643

In de Deurnese achieven bevindt zich een pachtakte van 9 december 1643, toen Hendrik Lamberts van de Kerkhof en zijn vrouw Marieke de hoeve pachtten. Het huurcontract bevatte de volgende bepalingen:

• Jan Schutte, de gevolmachtigde van jonker Johan Nieuwenheim zum Rade verpacht de hoeve De Heitrak aan Hendrik Lamberts en zijn vrouw Marieke.
• De pachter aanvaardt de hoeve met de weien met Pinksteren 1644 en het bijhorende bouwland zodra de oogst in dat jaar is gemaaid en afgevoerd. Daarbij ontvangt hij de helft van het vee die hij aan het einde van zijn pachtperiode ook weer moet achterlaten.
• De pacht duurt vier jaar.
• Er mag op het goed De Heitrak geen turf gestoken worden waardoor het land minder waard zou kunnen worden.
• De pachter mag in zijn laatste pachtjaar geen mest van het bedrijf afvoeren behalve 25 à 30 voeder mest ter bemesting van zijn moestuin.
• De pachter mag op het goed elzen- en wilgenhout poten maar hij mag de bomen niet rooien, wel mag hij het zogenaamde stok- of schaarhout kappen voor onderhoud van het huis en al het overige ten eigen voordele gebruiken. Het eikenhout dient echter uitsluitend voor onderhoud van het huis en mag slechts gebruikt worden op aanwijzing van de verhuurder.
• De pachter moet zowel de dorpsbelastingen als de landelijke belastingen helemaal betalen.
• Ook moet de pachter jaarlijks aan het weeshuis in 's Hertogenbosch 27 gulden betalen.
• Aan de heer van Deurne moet de pachter jaarlijks zes gulden grondcijns betalen.
• De pachter moet garant staan voor de halve tiende van den Heitrak aan de heere C....
• De pachter moet het huis netjes repareren en de muren en dak onderhouden. Jaarlijks moet hij 12 à 13 vimmen dakstro laten verdekken. De schaftkosten van de dekker zijn voor rekening van de pachter.
• Het onderhoud van deuren en vensters is, samen met de gebruikte materialen en het loon van de arbeiders, voor rekening van de verpachter maar de pachter moet hen de kost geven.
• De pachter moet de hof, zoals die steeds begrensd en omgracht is, goed onderhouden.
• De pachter betaalt jaarlijks op Sint-Andriesdag, 30 november, aan de verpachter 325 gulden alsmede 50 pond goede meiboter.
• De pachter moet jaarlijks 50 jonge eiken planten, die hem door de verpachter bezorgd zullen worden als ze ter plekke niet voorhanden zijn.
• Als door hagel of door legertroepen de oogst vernield wordt, dan moet de pachter daarvan binnen 3 à 4 dagen kennis geven aan de verpachter zodat deze de schade kan komen opnemen en deze volgens de wet vergoeden aan de pachter. Mocht de verpachter daarvoor naar de Heitrak moeten komen dan is de pachter verplicht hem en zijn paarden jaarlijks 2 à 3 dagen te onderhouden. Anderzijds heeft de verpachter dezelfde verplichting als de pachter naar zijn huis moet komen.

Houtwinning

Dat de Heitrak begin 19e eeuw ook een belangrijk gebied voor houtwinning was blijkt uit onderstaande advertentie door notaris Van Riet in de Bredasche Courant van 3 november 1833:

Publieke Verkooping VAN EEN PARTIJ EXTRA ZWARE EIKEN- , BEUKEN-, ABEELEN- EN DENNEN BOOMEN.
De Notaris VAN RIET, residerende te Deurne, zal, voor zijne Principalen op Maandag den 11den November 1833, des morgens om negen ure te beginnen, op het Gehucht, genaamd: den Heitrak, onder Deurne, publiek en aan de meestbiedende verkoopen: Circa 150 stuks zware EIKEN BOOMEN, geschikt voor allerlei Molenwerken , Timmer- en Kuiphout, en waaronder Molenstandaers, Molen-assen en Olijbanken; benevens eenige zware BEUKEN- en ABEELEN BOOMEN en verder Klompmakershout; mitsgaders een partij voor allerlei Timmerwerk geschikt en zware DENNEN.

Straat

Heitrak is ook de naam van de verbindingsstraat tussen de Kanaalstraat in Liessel en de Dorpsstraat in Neerkant. De hoeve stond aan de huidige Korte Zeilkens, waar een deel van de gracht die deze hoeve ooit omgaf, nog open ligt.

Referenties