Luchtbeschermingsdienst Deurne

Een overblijfsel uit de tijd van de LBD-Deurne is tegenwoordig nog terug te vinden aan de woning Liesselseweg 106.
foto Theo Vosmeer 2012

'Aanstellings- en Legitimatiebewijs van Luchtbescherming Deurne van Willem Goossens.
scan ter beschikking gesteld door de familie Goossens.

Model-armplaatje Rijksinspectie Luchtbeschermingsdienst 1941

De Luchtbeschermingsdienst Deurne (LBD) had tot taak hulp te bieden aan de bevolking van Deurne bij luchtaanvallen.

Reeds voor het begin van de Tweede Wereldoorlog kwam in Nederland de Luchtbeschermingsdienst van de grond. Eerst ging het nog om Duitse vliegtuigen, maar later kwamen daar ook de toestellen van de geallieerden bij. Noord-Brabant was verdeeld in twaalf LBD-kringen die per kring meerdere gemeenten konden omvatten. Bij de oprichting van Luchtbeschermingsdienst Deurne in 1939 werd notaris Tromp als tijdelijk hoofd aangesteld. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd in de gemeenteraad van 28 juni 1940 gemeentearchitect Cornelis (Kees) van den Broek als zijn opvolger benoemd.

Dat de Luchtbeschermingsdienst tijdens de oorlog niet alleen niet uitsluitend de fysieke bescherming van de bevolking behartigde blijkt uit het feit dat het hoofd van die dienst ook verplicht was om vanuit de vliegtuigen afgeworpen vlugschriften te verzamelen en in te sturen.

Door het gemeentebestuur werden in alle kerkdorpen blokhoofden aangesteld, ook al bracht dat aanvankelijk wel enige problemen met zich mee. De te benoemen blokhoofden werd een maandelijkse vergoeding van 25 gulden in het vooruitzicht gesteld. Het ledental van de LBD werd langzaam uitgebouwd, verdeeld over de kerkdorpen zou het later uitkomen op 235. De verdeling was als volgt:

• Deurne centrum: 111 leden
• Helenaveen: ?
• Liessel: 26 leden
• Neerkant: 8 leden
• Sint-Jozefparochie: 18 leden
• Vlierden: 41 leden
• Zeilberg: 31 leden

Op last van de bezetter was een grote groep mensen, met name joden, buitenlanders, voormalige beroepsofficieren en onderofficieren en alle Nederlanders die Duitsland niet welgezind waren, uitgesloten van deelname aan de LBD.

In augustus 1942 werd besloten tot het bouwen van enkele schuilkelders voor het LBD personeel. In Zeilberg kwam er een nabij de woning van veldwachter Van den Heurik, in de Sint-Jozefparochie een ter hoogte van het huis van A. Bijlard aan de Kloosterstraat 1, en als laatste een bij de brandweerkazerne aan de Martinetstraat 32-34. De schuilkelders werden van grote putringen gemaakt die in zigzagvorm naar de eigenlijke kelderruimte leidden. De wanden van deze niet al te grote kelderruimten bestonden uit opgestapelde bielzen.

Een belangrijke taak van de LBD was de zorg voor verduistering van openbare gebouwen en woningen.

De Feldkommandant in 's-Hertogenbosch liet via het gemeentehuis bekend maken dat iedere lichtuitstraling, hoe gering ook, 's avonds of 's nachts verboden was. Iedereen was verplicht ervoor te zorgen dat er tussen een uur na zonsondergang tot een uur voor zonsopkomst geen licht uit het huis of gebouw uitstraalde. Bij overtreding werd het pand losgekoppeld van het elektriciteitsnet. Het bleef niet bij voorschrijven alleen, er werd ook gehandhaafd. Naarmate de oorlog vorderde gingen de mensen misschien er iets te makkelijk mee om. In 1942 werden twee processen-verbaal opgemaakt. Begin februari 1943 beboette de Helmondse Feldgendarmerie dokter Wiegersma met 25 gulden voor het niet naleven van de verduisteringsvoorschriften. Ook de Sint-Henricus Ulo, de Lagere Landbouwschool en de Sint-Willibrorduskerk werden beboet. In 1943 werd dertien keer gewaarschuwd. Een keer volgde zelfs een ontkoppeling van het elektriciteitsnet voor een periode van veertien dagen.

De noodzaak van de verduisteringsmaatregelen werd in een artikel in de krant Zuidwillemsvaart van 7 juni 1940 verduidelijkt. Daarin stond onder meer:

Luchtgevaar. Het overvliegen van Engelsche vliegtuigen `s nachts wekt onrust in Deurne. In verband met gevaar dat de ligging aan de spoorlijn oplevert,....

In het begin van de oorlog waren Duitse troepenverplaatsingen per trein namelijk gebruikelijk en bombardementen vanuit Engelse vliegtuigen lieten dan ook niet lang op zich wachten. De vlieglijn van de oorlogvoerende landen lag boven Deurnes grondgebied. Verder sprak het voor zich dat geallieerde piloten door verlichting van gebouwen en huizen misleid zouden kunnen worden. In hun aanval op het oorlogsindustrierijke Ruhrgebied, net over de Duitse grens en gezien de korte afstand hemelsbreed tussen het genoemde gebied en Deurne, zouden vergissingen heel goed mogelijk kunnen zijn.

Van vrijdagavond 1 augustus 1941 tot en met maandagavond 4 augustus 1941 werd er in het parochiehuis Rust Roest aan de Kruisstraat een tentoonstelling gehouden op het gebied van Luchtbescherming. Tijdens deze, door de Nederlandsche Vereeniging voor Luchtbescherming georganiseerde expositie werd allerlei tentoongesteld inzake de zogenaamde passieve luchtbescherming en kon iedereen er met zijn of haar vragen terecht. Kees van den Broek richtte zich in die dagen tot de toehoorders met wenken over hoe te handelen bij een luchtgevecht of bomaanval en hoe er luchtalarm zou worden gegeven zodra er ernstig gevaar zou dreigen. Dit alarm bestond uit langgerekte hoornsignalen en sirenegeloei. Tijdens de alarmtoestand mochten de inwoners zich niet op straat begeven. Het sein veilig werd gegeven door middel van onderbroken signalen.

In de gemeente Deurne stonden diverse Wehrmachtshuisjes met een Scheinwerferbatterie. Wanneer Engelse vliegtuigen in de lichtbundel van zo’n schijnwerper kwamen, lieten ze vaak hun bommenlast voortijdig vallen. Vooral boven Helenaveen zijn om die reden veel brandbommen afgeworpen. In de loop van de oorlog bleek duidelijk de noodzaak van de LBD. Er passeerden nogal wat vliegtuigen het Deurnese grondgebied ten gevolge van de luchtstrijd tussen Duitsland en Engeland. Dat ongelukken niet helemaal denkbeeldig waren bleek uit het gemeentelijke maandrapport over de periode van 15 maart tot 15 april 1943 waarin stond vermeld dat op 8 April omstreeks middernacht, benevens een woning, boerderij Koningshoeve in Helenaveen door brand was verwoest. Beide branden waren veroorzaakt door brandbommen die afgeworpen waren door overkomende vliegtuigen.

In de raadsvergadering van 28 juni 1940 was tevens besloten om ten behoeve van de LBD nabij de brandweerkazerne in de Schoolstraat, de huidige Martinetstraat, een uitzichttoren te bouwen. In 1942 werd er ook in Helenaveen een gebouwd. Daarnaast werden drie sirenes aangeschaft en geplaatst: een in de kerktoren van de Sint-Jozefkerk, een in de kerktoren van de Sint-Willibrorduskerk van Zeilberg en een in het torentje van het gemeentehuis.

In de begrotingen van de oorlogsjaren werden voor de LDB met kostenposten gerekend zoals: lonen, sociale lasten, salaris hoofden, onderhoud, verbandmiddelen, brandblusmiddelen, bewaking, reiskosten, telefoon, post etc. Het waren behoorlijke bedragen die werden uitgetrokken; een gedeelte daarvan kon bij het Rijk gedeclareerd worden:

• In 1940: totaal f 4.243,25;
• In 1942: totaal f 11.440;
• In 1943: totaal f 12.700;
• In 1944: totaal f 10.750.

Duitse steden en industriegebieden werden meer en meer het doelwit, maar niet alle toestellen bereikten hun doel. De vliegtuigen werden vaak onderschept door de Duitse afweer, waarvan de schijnwerperbatterij in Deurne ook deel uitmaakte. Ook op het Deurnese grondgebied kwamen verscheidene vliegtuigen naar beneden, waarbij vele personen om het leven kwamen. . Veel piloten konden, met gevaar voor eigen leven, door het verzet gered worden.

Bronnen, noten en/of referenties In de literatuurcollectie van de bibliotheek van heemkundekring H.N. Ouwerling is de volgende documentatie over de lluchtbeschermingsdienst raadpleegbaar: Een band (losbladig-A5) met circulaires en andere officiële publicaties en mededelingen, allen individueel afgestempeld door de gemeente Deurne en betrekking hebbende op luchtbescherming, ingekomen van de Hoofdinspecteur voor de bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen in de periode 1942-1944. Plaatsingscode: 01.D.38 Een map met documentatie, aangelegd door Kees van den Broek, hoofd van de Luchtbeschermingsdienst, met voornamelijk rapporten, verslagen en processen-verbaal over de periode 1940-1944. Plaatsingscode: 0.05.04