Café-zaal Jonkers

De voormobilisatie en de komst van vele 27 RI militairen naar Deurne haalde Café-zaal Jonkers uit haar isolement. Links in de deuropening een goedlachse dochter Pieta Jonkers met enkele gemobiliseerde gasten poserend voor het Café aan de Helmondseweg 2. Foto: collectie familie Lutters-Jonkers

Janus Jonkers en zijn echtgenote voor de ingang van het toenmalige café-zaal Scala, op de plek waar later Bio-Vink gevestigd werd. Foto ter beschikking gesteld door Ria Peters.

Foto 1932: Vanuit de lucht is goed te zien hoe groot de zaal, toen nog met houten wanden, achter café Jonkers was.

Dit strooibiljet bevindt zich in de documentatie van de heemkundekring 10.07

Café-zaal Jonkers ook wel Scala genoemd of als Skala geschreven, werd in 1928 door Adrianus Jonkers (1878-1950) aan de Helmondseweg 2 geopend als café annex concert- en bioscoopzaal.

Adrianus (Janus) Jonkers (1878-1950) was een ondernemend man en niet bang om risico’s te nemen. In juni 1909, een maand na zijn trouwen, nam Janus het café van Hubertus Wijnands (1869-1936) over dat gevestigd was in het pand op het huidige adres Molenstraat 31. Het café had een oppervlakte van 46 m2 en stond op de hoek met de Lindenlaan. Het pand was toen eigendom van de bakker Johannes van Kessel uit Horst-America. In 1918 kreeg Janus er volledige vergunning.

In 1919 verhuisde hij naar de Helmondseweg 2 waar hij van rijwielhandelaar Theodorus Bouwmans Janzoon voor 5.125 gulden een huis met tuin had gekocht. In maart 1924 liet hij een flinke verbouwing aan zijn café doen.

In 1927 rijpten er, op initiatief van Adrianus Jonkers, in Deurne plannen tot de bouw van een eigen harmoniezaal voor de harmonie in Deurne. Hij liet zich hierbij leiden door de beter gesitueerden in Deurne, maar deze stonden niet achter hem toen de nood aan de man kwam. In Deurne was geen ontspanningsruimte. Men had alleen het parochiehuis Rust Roest van pastoor Roes en die duldde geen concurrentie. Toen Jonkers met geld van de beter gesitueerden een zaal ging bouwen sloegen bij pastoor Roes alle stoppen door. Hij wilde er niet aan meewerken dat de verenigingen er onderdak zouden vinden.

Dat bleek onder meer uit het schrijven van Roes aan de bisschop:

...Er rijpten bij de leden der harmonie plannen tot het bouwen van een eigen groote zaal. Een herbergier Jonkers zou het initiatief nemen. Mgr. daar ben ik erg bang voor. Dan komen ze spoedig met ’t voorstel van gemengde gezelschappen, van avond-uitvoeringen die volgens mij erg verkeerd werken in ons dorp, dan komen er herhaaldelijk zondagsuitvoeringen en zaterdagavondvoorstellingen om het bestaan dier zaal mogelijk te maken, wellicht bioscoopvoorstellingen, die tot dusverre nog gekeerd zijn. En zal dan onze burgemeester stand houden in zijn loffelijk verbieden van dansgelegenheden? ...

De invloed van pastoor Roes bleek zo krachtig dat Jonkers ten einde raad besloot om zich te wenden tot zijn katholieke vakbond, de Nederlandsche Roomsch Katholieke Bond van Hotel-, Café-, Restauranthouders en slijters “St. Joseph” in 's-Gravenhage. Deze schreef op 6 april 1937 aan de bisschop onderstaande hier grotendeels letterlijk geciteerde brief die voor zich spreekt:

... Hierbij zijn wij zoo vrij ons tot U te wenden met de volgende aangelegenheid.
Ons lid, de Heer A. Jonkers, Markt C 4 te Deurne heeft een zaal. waarin hij uitvoeringen, bioscoopvoorstellingen etc. geeft. Hij exploiteert deze zaak op een wijze, waarop niets te zeggen valt, behalve op dit punt, dat hij ook gemengde uitvoeringen toelaat. Desalniettemin werkt de Zeereerwaarde Heer Pastoor te Deurne hem in deze exploitatie, welke voor hem zijn broodwinning beteekent, op de meest krachtige wijze tegen en is zelfs door hem van den preekstoel tegen het bezoeken van de zaal van den Heer Jonkers gewaarschuwd, terwijl hij ons lid een keer uit het patronaat heeft verwijderd. De Zeer Eerwaarde Heer Pastoor wenscht o.a. geen uitvoeringen, waarbij mannen en vrouwen tegelijk aanwezig zijn, wat zóó ver gaat dat een gehuwd man zijn echtgenoote niet eens mede kan nemen.
Deze maatregelen, om beide sexen gescheiden te houden, brengen echter groote nadeelen en ook gevaren mede, daar de jeugd nu nar de nabij gelegen plaatsen gaat, waar wèl gemengde uitvoeringen gegeven worden, waardoor in de eerste plaats het doel van den maatregel van den Zeer Eerwaarden Heer Pastoor toch geen effect sorteert en in de tweede plaats het ’s avonds laat terugkeeren op eenzame wegen juist aanleiding geeft tot allerlei bijzonder ongewenschte toestanden. In plaats van het kwaad te keeren wordt dit dus verergerd. Practisch is deze maatregel dus zeker niet. Wij zouden het op prijs stellen indien de Zeer Eerwaarde Heer Pastoor bewogen zou kunnen worden dezen maatregel, welke in het overgroote aantal gemeenten (en ook de naburige) niet meer bestaat, in te trekken en vervolgens om zijn wel wat al te felle actie tegen den Heer Jonkers te staken, daar deze zijn taak steeds op correcte wijze exploiteert en ten allen tijde bereid is zich te gedragen naar de wenschen van den Zeer Eerwaarden Heer Pastoor b.v. omtrent een commissie van filmkeuring, toezicht bij uitvoeringen etc.
Onze Geestelijk Adviseur, Pastoor W. v.d. Ven te Luyksgestel en onze voorzitter, de Heer P. Jac. van Dijk te Helmond hebben persoonlijk ter plaatse deze aangelegenheid onderzocht en behandeld. Zij zijn tot de conclusie gekomen, dat op den Heer Jonkers niets valt aan te merken, terwijl zij - helaas - moesten mededeelen dat het optreden van den Zeer Eerwaarden Heer Pastoor te Deurne inderdaad tot gegronde klachten van ons lid aanleiding heeft gegeven. Zij zijn gaarne genegen U desgewenscht persoonlijk een en ander te komen toelichten.
Ter Uwer oriëntering zenden wij U hierbij afschrift van de klacht van ons lid toe.
Met verschuldigde gevoelens van eerbied en hoogachting, Namens het bestuur ...

Nog diezelfde maand volgde het antwoord van de vicaris-generaal van de bisschop die zich vierkant achter pastoor Roes opstelde en gemengde voorstellingen bleef verbieden.

De pastoor kon niet verhinderen dat de zaal er kwam, maar bewerkstelligde wel dat er geen gemengde voorstellingen (mannen en vrouwen tegelijk in de zaal) mochten worden gegeven.

Het verenigingsleven twijfelde en op één uitzondering na (Harmonie Deurne) bleef het gebouw van Jonkers leeg. Toen hij tot overmaat van ramp vanaf 1932 films ging draaien, was het helemaal mis.

Dat er ook openlijk weerstand geboden werd tegen de houding van de pastoor blijkt uit het volgende ingezonden gedicht in De Zuid-Willemsvaart van 3 november 1928.

Verzuchting van een Deurnesch ingezetene, bij gelegenheid der seizoenopening van de Tooneelzaal „Scala" te Deurne.

Heel veel eeuwen is 't geleden,
Dat de Heer de wereld schiep;
Dat Hij zon en sterren maakte,
Ook den mensch in 't leven riep.

In zijn groote Scheppingswijsheid
Sprak Hij: „het is niet accoord,
Dat de mensch altijd alleen zij.
't Is niet, zooals het behoort."

En toen Adam lag te slapen,
In het schoone paradijs;
Schiep Hij Eva, „als gezelschap
Op zijn lange levensreis".

Daarna sprak de Groote Schepper
Beide menschenkinderen aan:
„Samen zult gij hier gaan wonen,
Samen door het leven gaan."

„Waar de man is, zal de vrouw zijn,
Waar de vrouw is, hoort de man.
En geen menschenmacht ter wereld
Is er, die u scheiden kan".

Maanden, jaren, eeuwen vloden,
Deez' traditie bleef men trouw.
Steeds nog tracht men te voorkomen,
Scheiding, tusschen man en vrouw.

Maar de Schepper aller dingen
Had toch zeker niet verwacht,
Dat men over deez' traditie
Hier in Deurne anders dacht.

Waar de man is, mag geen vrouw zijn;
Waar de vrouw is, hoort geen man,
Geen vergadering, geen tooneelzaal,
Waar men samen komen kan.

Hier is altijd nog een scheiding,
Scheiding, tusschen man en vrouw;
Komt de paradijstraditie,
Door deez' scheiding in het nauw.

Groote Schepper aller dingen,
Gij zegt: „Man en vrouw zijn één"
Helpt ons dus in acht en twintig
Door deez' scheidingsdwaasheid heen.

Deurne, 31 Oct. '28. A. K.

Weliswaar tekende de inzender niet met zijn volledige naam, toch wist heel Deurne dat het afkomstig moest zijn van Janus Köhnen, de dirigent van de Deurnese harmonie. Deze vereniging bleef ongeveer als enige trouw aan café-zaal Jonkers.

Uiteindelijk heeft de mobilisatie 1939-1940, toen veel militairen in Deurne gelegerd werden, hem uit zijn isolement verlost. Tijdens de mobilisatie en de oorlog was er een heel andere stemming en mentaliteit ontstaan. De bioscoop liep als een trein.

Toen zijn jongste dochter Pieta medio 1940 aankondigde te gaan trouwen met Gerard Lutters, had Jonkers niemand die hem wilde opvolgen en omdat hij ook nog kampte met personeelstekort besloot hij de zaak van de hand te doen. Hub van Doorne kocht het pand. Jonkers kocht het huis aan de Molenstraat 14 en zette er, samen met zijn zoon Huub, zijn schoenmakerij voort. In 1945 nam zijn zoon Huub de zaak over. Op 20 maart 1969 werd de schoenmakerij opgeheven.

Architect Jos Deltrap kreeg van Hub van Doorne de regie bij de verbouwing van Scala die door de Helmondse aannemer H.J. Sluijters werd uitgevoerd. Het cafégedeelte werd vernieuwd, de zaal verbouwd en het geheel werd verhuurd aan Piet Vink . Op 14 november 1941 werd de schouwburg en bioscoop, die de naam Bio-Vink kreeg, door burgemeester Lambooij, de buurman van Hub van Doorne, geopend.

Bronnen, noten en/of referenties Interview van Ria Peters, stiefdochter van Huub Jonkers, de enige zoon van Janus, met Theo Vosmeer op 7 september 2011. Frans Lutters – ….en we noemen hem Frans, levensverhaal 1941-2011 (Roermond 2011). Mieke Knapen, Binnenkort in dit theater, 1941-1985 van schouwburg tot bioscoop, Zaltbommel 2006.

Bronnen, noten en/of referenties

DeurneWiki TR Plekke: DeurneWiki_TR_Plekke_POI

De informatie die hier staat wordt gebruikt om over te hevelen naar WikiTude. Dit is onderdeel van het DeurneWiki TR Plekke project dat als doel heeft geselekteerde artikelen uit DeurneWiki over te brengen naar WikiTude, een nlwikipedia:Toegevoegde realiteit. Zie hier onder hoe WikiTude te installeren. Voor meer informatie, zie artikel DeurneWiki TR Plekke.

DeurneWiki TR Plekke: DeurneWiki_TR_Plekke_POI
Naam	Café-zaal Jonkers
Wereld	DeurneWiki_TR_Plekke_POI
Korte WikiTude text van object	Café-zaal Jonkers of, zoals het officieel heette, café-zaal Scala werd in 1928 geopend. Eigenaar Janus Jonkers was de eerste in Deurne die in zijn zaal bij voorstellingen mannen en vrouwen tegelijk toeliet. Dit was zeer tegen de zin in van de pastoor. Zelfs vanaf de preekstoel sprak hij er schande van. Vanaf 1932 werden hier ook films gedraaid. In 1941 werd de zaal herbouwd en geopend als toneelzaal en bioscoop Bio-Vink.
Bestandsnaam van plaatje bij object voor WikiTude	26.040.jpg
Getoond plaatje
Coordinaten van het object in WikiTude	51.464054° N, 5.793829° E
Lokatie op kaart	Bezig met het laden van de kaart... {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"450px","height":"500px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"icon_32_DeurneWiki_TR_Plekke.png","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"zoom":16,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"image layers":[],"overlays":[],"resizable":false,"fullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"cluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","clicktarget":"","imageLayers":[],"locations":[{"text":"","title":"","link":"","lat":51.464053999999997,"lon":5.7938289999999997,"icon":"/wiki/images/a/a4/Icon_32_DeurneWiki_TR_Plekke.png"}],"imageoverlays":null}

Installeren van WikiTude op uw android of iPhone mobiel

Installeer WikiTude voor uw android toestel: of WikiTude voor uw iPhone: door op de links te klikken of via de app-market van uw toestel.