Kanaal van Deurne

Kort nadat deze foto op 2 oktober 2009 genomen is werd hier de duiker in het verlengde van de Eikenlaan weggehaald.

De aanbesteding van de aanleg van het Deurnes Kanaal vond plaats op 26 september 1876.
Bron: Algemeen Handelsblad 30 september 1876.

Foto: collectie gemeente Deurne

Een herder met schapen steekt op de hoge brug het kanaal over tussen Neerkant en Helenaveen.
Foto collectie gemeente Deurne.

Het kanaal met vlonder en turfaak ter hoogte van de zevende wijk of wiek. Huub Timmermans ontdekte tijdens of kort na de Tweede Wereldoorlog dat in het voorschot van een turfaak, die kennelijk als verblijfplaats voor een onderduiker gediend had, met een snijbrander een gat gemaakt was.
Foto collectie LHE - Huub Timmermans.

Er werden plannen gemaakt en werkzaamheden uitgevoerd om het Kanaal van Deurne door te trekken ten noorden van de spoorlijn.
Foto collectie mevrouw Van Ansem-van de Ven.

De aanleg van een duiker voor de Soeloop in het Kanaal van Deurne in 1930.
Foto collectie gemeente Deurne.

De hoge brug over het kanaal met de directeurswoning en het kantoor van het Gemeentelijk Veenbedrijf.
Foto collectie gemeente Deurne.

Het laden van een turfaak aan het Kanaal van Deurne.
Foto collectie gemeente Deurne.

De scheepswerf van de gemeente aan het kanaal.
Foto collectie gemeente Deurne.

Het Kanaal van Deurne werd gegraven tussen december 1876 en juli 1878 en diende om de grootschalige vervening en ontginning van de Deurnese Peel mogelijk te maken.

Ligging

Het Kanaal van Deurne is een 15 kilometer lang zijkanaal van de Noordervaart. Het kanaal begint in Limburg ten zuiden van Meijel en loop dan parallel aan de Helenavaart in noordelijke richting. Na vijf kilometer, na de grens met Noord-Brabant te zijn overgestoken, buigt de Helenavaart in noordoostelijke richting naar Helenaveen, terwijl het Kanaal van Deurne in noordwestelijke richting loopt, langs de natuurgebieden Heitrakse Peel, 't Molentje en de Deurnese Peel. Bij Griendtsveen, ter hoogte van de spoorlijn, vloeit het Kanaal van Deurne samen met de Helenavaart in het Defensiekanaal uit. Hierna loopt het Defensiekanaal verder in noordelijke richting.

Aanleg

De eerste plannen tot het graven van een eigen kanaal door de gemeente Deurne dateren van 1863.

De aanbesteding van de aanleg van het kanaal en de daarbij horende kunstwerken vond plaats op 7 februari 1876. De bouw van een brug en losplaats werd aangenomen door P. Rijnders. Een sluis werd gebouwd door F. van den Berg en P.H. Vogels uit Wessem nam de graafwerkzaamheden aan. Toezicht op het werk had Jan Arnold Eduard Musquetier, een ingenieur van Rijkswaterstaat.

Op maandag 16 mei 1876 begon de daadwerkelijke uitbakening. De ambtenaren van Rijkswaterstaat, die daarmee belast waren, hadden planken en andere hulpmiddelen nodig om hun werk te kunnen doen en niet weg te zakken in de zompige peel.

Het graafwerk begon op 8 april 1877. Daarvoor werd een 36-tal ervaren Duitsers uit de omgeving van Münster geronseld en aan het werk gezet. De dagelijkse leiding van de werkzaamheden bij de kanaalaanleg en vervening was in handen van Jan Hermans.

In verband met de periodieke uitbetaling van gedeeltes van de aanneemsom rapporteerde Musquetier de voortgang van de werkzaamheden regelmatig aan het Deurnese gemeentebestuur, waarbij hij ook herhaaldelijk melding maakte van het aantal arbeiders dat werkzaam was aan het kanaal en de hoeveel grond die verzet was.

Graafwerkzaamheden aan het kanaal

datum	gereed gedeelte	aantal gravers	totaal aantal m³ grond verplaatst
24 december 1876	10 pCt.	-	-
14 januari 1877	15 pCt.	250	1.500
19 januari 1877	20 pCt.	266	56.000
6 februari 1877	25 pCt.	264	80.000
10 februari 1877	30 pCt.	-	-
26 februari 1877	35 pCt.	-	-
18 maart 1877	40 pCt.	220	107.000
26 maart 1877	45 pCt.	-	-
5 april 1877	50 pCt.	220	124.000
24 april 1877	55 pCt.	-	143.000
21 mei 1877	60 pCt.	-	154.000
10 juni 1877	65 pCt.	-	-
21 juli 1877	70 pCt.	-	-
31 oktober 1877	75 pCt.	-	-
29 november 1877	90 pCt.	-	-
27 februari 1878	95 pCt.	-	-
2 juli 1878	100 pCt.	-	-

Het kanaal was aanvankelijk bedoeld ter afwatering van het veengebied en voor het transport van de in de Peel afgegraven turf. De turfvaartjes in de Deurnese Peel (de zogenaamde wijken) werden op dit kanaal aangesloten. De wijken in Helenaveen echter werden aangesloten op de Helenavaart.

Er was grote rivaliteit tussen Van de Griendt van de Maatschappij Helenaveen en het gemeentelijk veenbedrijf van Deurne. Van de Griendt weigerde zijn eigen kanaal (de Helenavaart) in medegebruik te geven en dwong de gemeente daardoor zelf een nieuw kanaal te graven, het Kanaal van Deurne. Aan die geschiedenis dankt de Peel zowel de zogenaamde bajonetbocht als de opmerkelijke aanwezigheid van twee parallelle kanalen.

Wateraanvoer

Het Kanaal van Deurne wordt sinds de jaren 1950 samen met de in het verlengde gelegen Defensiekanaal benut voor de 'peelbevloeiing' ofwel wateraanvoer. Daartoe wordt water uit de Maas aangevoerd via het kanaal Wessem-Nederweert en de Zuid Willemsvaart. Beide kanalen staan in verbinding met de Noordervaart welke als voeding dient voor het Kanaal van Deurne en de Helenavaart. Dat water stroomt in de zomer vrij krachtig door het kanaal noordwaarts. Het Maaswater is kalkrijk van samenstelling en dus volstrekt anders van aard dan het van nature zure water in de Peelregio.

Veel bovenlopen van talrijke beken in de uitgestrekte, verdroogde landbouwgebieden in de noordelijke Peel worden daarmee in de zomer van water voorzien. Dat betreft de Astense Aa, de Vlier en de Oude Aa aan het Kanaal van Deurne zelf en nog meer beken aan het Defensiekanaal. Consequenties van wateraanvoer zijn en tegennatuurlijk peilbeheer (hoog water in de zomer, laag peil in de winter) en een grote hoeveelheid voedingsstoffen op bovenloopjes die van nature juist relatief voedselarm waren.

Natuur

De kalkrijke watersoort in het kanaal brengt met zich mee dat men in het water en aan de oever veel soorten vindt die voedsel- en kalkrijke wateren begeleiden, zoals gele lis, riet en brandnetel. Langs de bovenloop van de Astense Aa treft men zelfs de Zwanenbloem aan. De typische boomsoort langs het kanaal is de zwarte els, terwijl in de zuur gebleven Peelgebieden de berk overheerst. Het kanaal is vanwege zijn ligging in de Deurnese Peel, maar ook vanwege zijn eigen hydrobiologische betekenis aangewezen als deel van het beschermd natuurmonument de Deurnese Peel.

Het water is visrijk, het trekt veel libellen en wordt druk bezocht door de ijsvogel. Merkwaardig is de Krabbenscheer, die zich na jarenlange afwezigheid soms plotseling massaal laat zien.

Bruggen

Over de totale lengte waren er acht bruggen: De eerste brug lag al op 34 meter van de Noordervaart. De tweede brug lag 205 meter van de Noordervaart in de weg Meijel-Helden. Hier liggen op een afstand van nog geen 100 meter de Helenavaart en Kanaal van Deurne parallel naast elkaar als een teken van strijd in de vorige eeuw. De derde brug lag op 4900 meter van het begin aan de Zwaai. De vierde brug, de Neerkantse hoge brug, lag op 6525 meter van het begin in de weg Neerkant-Helenaveen. De vijfde brug, de Helenaveense hoge brug bij opzichter Brüggenwirth van de Veenderij Deurne, lag op 8225 meter van het begin in de weg Liessel-Helenaveen. De zesde brug op 9300 meter bij de Zoeloop. De zevende brug op 11110 meter aan de Liesselse wijk. De achtste brug op 13000 meter bij de Mus.

Recreatie

Aan de gehele westelijke zijde van het kanaal loopt een onverhard jaagpad zodat er overal gewandeld kan worden. Doorgaand gemotoriseerd verkeer is er sinds enkele jaren niet meer mogelijk, verder lopen er geen wandelroutes. Het jaagpad aan het begin van het kanaal is verhard en maakt deel uit van de fietsknooppunt route. Het kanaal heeft zodoende vooral veel te bieden aan de bewuste stiltezoeker. Op de strook grond tussen de beide peelkanalen, die vroeger van de gemeente Deurne was, is ten behoeve van het toerisme een camping gevestigd.

Geplande verlenging

De gemeentebesturen van Deurne en Liessel en Venray hadden begin 20e eeuw een plan gemaakt en in beginsel reeds besloten tot het graven van een kanaal van Deurne naar Venray. Het ingenieursbureau voor afwateringsbelangen en openbare werken te ’s-Gravenhage had daartoe al een plan gemaakt dat aanvankelijk veel kans van slagen leek te hebben. Volgens dat ontwerp begon dit kanaal bij het eindpunt van het bestaande Deurnes kanaal ter hoogte van de spoorweg Venlo-Eindhoven en zou verderop via twee vertakkingen naar de bebouwde kom van Deurne en van Venray lopen. Het kanaal zou in totaal 17 km lang worden en geschikt zijn voor schepen van maximaal 300 ton. De haven in Deurne was nabij het Groot Kasteel gepland, die van Venray nabij de Kemp. De kosten werden beraamd op 960.000 gulden.

Consolidatie en onderhoud

Het kanaal wordt gevoed door Maaswater. De kanaalkades moeten zowel het beschermde natuurgebied de Deurnese Peel als de naastgelegen landbouwgronden beschermen. De stabiliteit van de kade nam in de jaren rond 2000 sterk af. Dit kwam door verdroging en inklinking van de veenkade, waardoor er lekkages in de kade ontstonden en er gebiedsvreemd water doorheen kon sijpelen. Ook vormde de weelderige begroeiing van bomen en struiken een probleem. Regelmatig waaiden bomen om en de boomwortels trokken grote happen van de ingeklonken veenkade mee. Verder was de kade door vorstscheuren, veenbranden en toedoen van dieren op diverse plaatsen aangetast.

In de periode 2004-2008 werden door de gemeente Deurne, in samenwerking met de werkgroep Behoud de Peel, Staatsbosbeheer en andere belanghebbenden, maatregelen getroffen ter versteviging van de kades. Voor het ophogen van de kades moest zwaar materieel worden aangevoerd die de verzwakte veenkades mogelijk niet zouden kunnen verdragen. Daarom werd door het waterschap besloten om voor dit specifieke gebied te kiezen voor een andere oplossing, namelijk het aanbrengen van sterk antiworteldoek, geotextiel, tot op de harde veenlaag en opvulling met veen dat in het gebied zelf voorhanden is.

Bronnen, noten en/of referenties