Rode loop

De rode loop is een vroegere benaming voor een zeer besmettelijke bacillaire dysenterie (Shigellose) die ook in Deurne en Vlierden herhaaldelijk de kop opstak en veel dodelijke slachtoffers eiste.

In zijn boek Koorts en Honger beschrijft Hans van den Broek uitgebreid de ziekteverschijnselen, de oorzaken en de maatregelen die destijds ter voorkoming en uitbreiding van de ziekte getroffen werden.

De rode loop van 1747

De uitbraak van de rode loop in 1747 was in Deurne op 10 of 11 september van dat jaar. Volgens een opgave zouden er in de maanden oktober tot december 1747 in Deurne zeventien doden door deze ziekte te betreuren. Volgens onderstaande lijst is het aantal aanzienlijk hoger en waren er tenminste 51 doden.

Dat de uitbraak op grote schaal van een besmettelijke ziekte ook zorgde voor maatschappelijke ontwrichting spreekt voor zich. Zo kregen de bestuurders van Deurne en Vlierden tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog 1740-1748 op 30 oktober 1747 van hogerhand de aanschrijving om met een achttal paarden, karren en voerlui naar Boxtel te komen om hand- en spandiensten voor het leger te verrichten. Men besefte hier wel dat met gemiddeld dagelijks vier dodelijke slachtoffers ten gevolge van deze ziekte, men op dit verzoek onmogelijk kon ingaan. Daarom werd op 31 oktober, daags voordat zij zich op het Marktveld in Boxtel moesten melden, vanuit Deurne en Vlierden een verzoekschrift ingediend om aan die oproep voorlopig geen gevolg te hoeven geven zolang de besmettelijke ziekte heerste. Ook de personen die de rode loop gekregen hadden en waren hersteld, waren nog te debiel en te zwak om naar Boxtel te gaan. Ook werd gevraagd om de prins van Oranje en luitenant-generaal Burmania, de hoogste kwartiermeester van het leger, op de hoogte brengen van de toestand in de Deurne en Vlierden. Daarbij hoorde ook een smeedbede om de rondtrekkende milities niet bloot te stellen aan de besmettelijke rode loop en de beide dorpen voorlopig te vrijwaren van inkwartiering van marcherende troepen.

Er is ook een lijst van 7 oktober 1747 van alle inwoners van Deurne die in 1747 vanaf 10 september 1747 besmet en overleden waren door de rode loop.

Op de Molenhof waren geen besmettingen. Wasberg: Evert Goorts van Deurne 1 kind dood, Jan Francis Tomas dood, Claas Gerrit Claus de meid, Jan Jan Bertrums, Willem van Hoof, Haageind: Andries Jan Goort Kuijpers, Jan Hendrik Bertrums of zijn zoon Evert, Dirk van Eijk zijn vrouw dood, Nicolaas van den Boomen de meid dood, moeder en dochter ziek Johannes Brenners, onvermogend, Dirk Trouwe, Antonie van den Berkmortel of de weduwe is de man dood, Hendrik Cluijtmans, Hendrik Rooijmans, Evert Claessen van Deurne is dood, de wed. Antoni Symons van den Lieshout is dood, Andries Jansen is dood, Paulus Willems de meid, Goort Hendriks, Meus Groene, Pieter Jan van Hoof vrouw is dood, Jan Goossens en de meid is dood, Paulus Maarland, onvermogend, zijn drie kinderen dood, Paulus van de Moosdijk, arm, is een kind dood, Hermanus Manders, is de meid dood, de wed. Willem van Varsel is dood, de wed. Hendrik van Eijk, onvermogend, Evert van Eijk, Dirk Golofs, arm, Hendrik Kuijpers, onvermogend, zijn twee kinderen dood, de weduwe Willem de Vet, is de zoon dood, Hendrik Martens, is de vrouw dood, Huijbert van de Mortel de zoon, Jan Aart Smits zijn zoon is dood, Jan Welten, is zijn zuster dood, Willem Verberne, Mattijs Jan Meulendijk, Kerkeind: Jan Janse van den Boomen, Dirk van der Bloemen, de weduwe Peter Heesman, Jan Janse Flipsen, Jan Andries Hermen Kuijpers, onvermogend, Jan Ansems van de Mortel, de wed. Jan Peters van Hooff, is de zoon dood, Jan Dirk Meulendijk, is een kind dood, Gooris van de Mortel is een meisje, Hendrik Munsters, Jan Casper Steijn, Willem van der Bloemen, de weduwe. Jan Huijbert Knuijts, Engelbert Guy, Marie van de Waterlaet, de weduwe Jan van de Mortel, de meid, Arnold van de Mortel,

Dorp: Wilbert Willems, arm, Leendert Verhees, bij de kinderen Frans Konings, Gabriel Pluijm, de wed. Miggiel van Steensel, onvermogend, is een kind dood, Lambert van de Mortel, Goort Hurkmans, onvermogend, Gevard Jan Mennen, twee kinderen dood, Tomas Fransen, arm, is zijn vrouw en een kind dood, Peter Antoni Laurensen, zijn twee kinderen dood, Hermanus Nabben, geniet van de armen van Boxmeer, is zijn vrouw dood, de weduwe Miggiel Heesman is dood en de zoon en de dochter, Wilbert de Lauw, is een kind dood, Jacobus Manders, is de zoon dood, de weduwe Jan van Bakel is dood, Mattijs Willem Manders is dood en een kind, de wed. Gerrit Bex, arm, is een jongetje dood, Jan Caspers, onvermogend, Wilbert Gommans, Dirk Heesman, de weduwe Jan Peijnen, onvermogend, is dood en haar zuster en een kind, Jan Goossens, onvermogend, Cornelis Kemp, de weduwe Marie Jaspers is dood, de weduwe Coenraat Smits, onvermogend, de weduwe Andries van Bommel, onvermogend, is dood, Cornelis van den Boomen, is de vrouw en de meid dood, Jan van Lieshout, arm, is dood, Peter Soeterix, Geertruij Ansems, arm, Hermen Kuijpers, onvermogend, Adriaan Peters den Heert, arm, Peter de Vet, Frans Peter Adriaans, is de dochter en een knechtje dat de schapen hoedde dood, Zeilberg: Joost Peeters, Willem Jacobs, is een kind dood, Dirk Martens, Jan Hendrik van Bommel, de weduwe Laurens Keijsers, Leendert Martens, de weduwe Hendrik Giele Welten, Wilbert Slaats, is de vrouw dood, Breemortel: Wouter Leendert Martens, de weduwe Dirk Jan Huijbers, de weduwe Jan Willem Flipsen, is dood en de dochter, Aart Slaats, Peter Hendrik van Hugten, de weduwe Reijnder van Hugten, Jan Joosten, Jan Hendrik Geven, Peeter Lambert Vriens, Hendrik Claas Flipsen is dood,

Vreekwijk; Laurens Tijs Bartels, Peter Peters, Dirk van Boven, is zijn vrouw en haar zuster dood, de kinderen Peter Jansen van Gemert, is de zoon en dochter dood, de wed. Peter Peter Willems, is de dochter dood, Jan van Roggel, Liessel: de kinderen Hendrik Classen, Johannes Hanewinkel, Joseph Aarts, de weduwe Tomas Matteussen, arm, Hendrik Tomas, Dirk Hendrik Geven, Peter Hanegreef, is de zoon dood, Peter Hendrik Geven, Joost van de Kerkhoff, Moosdijk: Peter Jan Lamberts, de vrouw van Antoni Lambert Joosten, Frans Martens, Hendrik Leenders, Peter Willem Driessen, Hendrik Hendriks, Jan Martens, is dood, Teunis Martens, Jan Ceelen, Goort Martens, is de moeder dood, de vrouw van Jan Vervoordeldonck en haar dochter zijn dood, de zoon en dochter van de weduwe Hendrik Lense van Bree, Vloeieind: Jan van den Boomen, Francis Meulendijk,

De rode loop van 1749

In januari 1749 woedde de rode loop in Liessel en eiste daar 24 dodelijke slachtoffers. Het waren:

* de vrouw en dochter van Jan Vervoordeldonk, de weduwe van Thomas van Stratum, het kind van Jan Martens aan de Neerkant, het kind van Jan van Loon, de dochter van Pauwels Verkuijlen, Peter Hendrik Geven, Leonardus Hanegreef, de zoon van Joost van de Kerkhof, Peter Hanegreef, het kind van Lammert Paulus Melis,

Willem de Ketelaar aan de Neerkant, Peter Kuipers te Liessel, het kind van Jan van Loon, twee kinderen van Hendrik Kanters, het kind van Jan van Loon, de weduwe Antonie Kanters, twee kinderen van Hendrik Hendriks aan de Neerkant, de weduwe van Marten Goorts aan de Neerkant, Jan Martens, twee kinderen van Hendrik Sijmen Maessen.

Over de hele gemeente Deurne leden er in de jaren 1747-1749 maar liefst 177 personen aan de rode loop, dit was ongeveer tien procent van de totale bevolking.

De rode loop van 1759

In de nazomer van 1759 was het opnieuw raak in Deurne met de rode loop. Op 16 september brak de ziekte hier uit. Dokter Guljé uit Helmond werd ingeroepen maar ook hij kon de ziekte niet keren. Daarom werd op 24 september besloten om raad te vragen bij de hogere overheid. Professor Bon werd in opdracht van de raad en rentmeester-generaal De Schmeling naar Deurne gestuurd om zich op te hoogte te laten stellen en adviezen te geven. Samen met dokter Guljé bezocht hij de zieken, die voornamelijk in de gehuchten Zeilberg, Vreekwijk en Vloeieind lagen. Toen hij in Deurne kwam waren er al eenentwintig mensen overleden en negentien lagen er ziek in bed. In de nacht voor zijn bezoek aan Deurne waren er nog twee aan de ziekte overleden. De conclusie van dokter Bon, die hij verwoordde in een rapport van 6 oktober 1759, was dat de oorzaak niet moest worden gezocht bij verkeerde voeding maar uijt een infectie in de lugt veroorsaakt van het doortrekken der troupes van en na de Armée der Franschen dewijl die siekte het allereerst begonnen is van de kant van Venrooij, of ook door menschen overgebragt die te Venlo, alwaar die siekte sterk grasseert, geconverseert hebben. Hij stelde voor dat dokter Guljé tegen een beloning van vier gulden per dag de Deurnese zieken zou bezoeken. Ook adviseerde hij om de arme mensen voldoende van voedsel te voorzien.

Op 13 oktober bezocht dokter Bon Deurne opnieuw. Hij adviseerde toen de besmette huizen zo veel mogelijk te vermijden en de besmette huizen grondig te reinigen.

Op 24 oktober maakte hij opnieuw, samen met dokter Guljé, zijn rondje langs de Deurnese zieken. Inmiddels was ook in Liessel in drie huizen de ziekte uitgebroken.

Rode loop in 1759 in Deurne

Periode	Overledenen	Nieuwe ziektegevallen	Genezen
Voor 6 oktober	21	19	-
6-13 oktober	2	12	13
13-24 oktober	4	15	16
24 oktober - 1 november	4	16	9
1-10 november	4	15	15
10-22 november	2	4	-

Aan de bezoeken van professor Bon hing ook een prijskaartje, op 20 december 1759 waren de kosten opgelopen tot 1256 gulden, 9 stuivers en 6 penningen, een bedrag waarvoor men destijds een mooie grote boederij kon kopen.

De rode loop van 1779

In 1779 stak de ziekte in onze regio de kop op en ook in Deurne en Vlierden werden toen maatregelen getroffen om verspreiding ervan te voorkomen. Voor Deurne gold onder meer:

• Binnen 24 uur na het overlijden van de besmette patiënt moest daarvan aangifte worden gedaan bij de Gerrit Hampen.
• De dode moest worden begraven in de complete kleding waarin hij/zij gestorven was.
• De begrafenis moest binnen twee maal 24 uur plaatsvinden.
• De doden moesten worden begraven op het kerkhof van Deurne op een speciaal daartoe afgezet terrein aan de noordzijde van de kerk.
• Het graf moest tenminste vijf voeten (1,4 meter) diep zijn en moest direct na het overlijden gedolven worden om de juiste diepte te kunnen controleren.
• De dode moest begraven worden tussen zeven en acht uur 's morgens of rond zes uur 's avonds.
• Bij de begrafenis mocht alleen de kleine klok gedurende korte tijd geklept worden.
• Zolang de ziekte niet volledig geweken was, mocht er geen mest vervoerd worden en moesten de stallen zoveel mogelijk gesloten blijven.
• Bewoners van besmette huizen moesten zoveel mogelijk in huis blijven en zich voor het hoogstnoodzakelijke laten verzorgen door hun buren.

Dergelijke maatregelen golden in 1779 ook in Vlierden. Mogelijk was de ziekte daar eerder uitgebroken dan in Deurne want de afkondiging van die maatregelen vond daar ruim een maand eerder plaats. Ook waren er in Vlierden enkele afwijkende bepalingen, zoals:

• Een absoluut verbod om vanuit een besmet huis in een onbesmet huis te gaan.
• De overledene mocht niet binnen 24 uur begraven worden.
• Gedurende de ziekte mocht geen fruit of witte kool van buiten het dorp worden ingevoerd. De inwoners werd ook aangeraden om dit voedsel gedurende de ziekte zo weinig mogelijk te gebruiken.
• Zodra de ziekte zich openbaarde moest een kundige arts worden ingeroepen en van het ziektegeval worden kennisgegeven aan een armmeester, die op zijn beurt de regenten hierover kon inlichten.
• De inwoners werden geadviseerd om 's morgens en 's avonds een mondvol Rijnse wijn, getrokken op rabarber, te drinken. In de publicatie werd tevens meegedeeld dat deze wijn met de klijne maat te koop is bij de weduwe Anthonij van den Broek alhier.

Bronnen, noten en/of referenties Hans van de Broek - Koorts en Honger Deurne mei 2010, blz. 126-151. Ton Kappelhof - Beleid met betrekking tot de volksgezondheid in de Meijerij van 's-Hertogenbosch in Noordbrabants Historisch Jaarboek deel 28, 2011 blz. 50-75.