Herendijk

Het begin van de vroegere Herendijk bij de watermolen.
foto coll. heemkundekring H.N. Ouwerling

Rechts van de watermolen het verliefd laantje.
Foto coll. familie Hetty Goossens.

Herendijk was de naam van een weg die vanaf het Haageind stroomopwaarts ten westen langs de Vlier tot aan de Kulert liep. De weg, die vroeger toegang bood tot de Maria-Vredeskapel, was bij jonge paartjes ook wel bekend als het verliefd laantje.

Lanen van de heer van Deurne

Uit analyse van de kadastrale gegevens blijkt dat er sprake is geweest van invloed van de kasteelbewoners op het omringende landschap in de vorm van de aanleg van lanen. In 1832 lagen er drie dreven ofwel lanen haaks op het Haageind, die aan de baron toebehoorden. Ze lagen ter plaatse van de huidige Appeldijk, de oprit naar de watermolen (de Herendijk, die nog honderden meters doorliep langs de oever van de Vlier) en ongeveer via het tracé van de huidige Vliersingel tussen de oprit naar de Helmondsingel en de straat Het Oude Slot. De huidige Appeldijk en de Herendijk waren met elkaar verbonden via een laan die, parallel aan het Haageind, vlak achter het Klein Kasteel langs liep. Tenslotte lag er nog een lange noord-zuid-georiënteerde laan verder naar het oosten, die bij de Vlier aantakte op de Herendijk. De laan volgde ongeveer het tracé van de huidige Randweg langs een oude meanderende bovenloop van de Vlier.

Theodorus de Smeth (1779-1859), eigenaar in 1832, is niet primair verantwoordelijk voor het aanleggen van de lanen. De Herendijk en de dijk via de huidige Vliersingel met hun laanbeplanting staan al op een kaart uit 1716 aangegeven, die maar een beperkt gebied ten oosten van het Klein Kasteel laat zien. De oudste kaart die we van de omgeving van Het Riet hebben, de kaart van generaal Tranchot uit 1803, toont ons de overige lanen al. Zeer waarschijnlijk hebben de lanen in de vroege negentiende eeuw dus vanwege hun leeftijd en omvang al zeker een stempel gedrukt op het aanzien van het landschap.

Geschiedenis van de Herendijk

De vroegste schriftelijke vermelding van deze weg is van 1783 toen de Heerendijk werd genoemd als begrenzing van een perceel grasland in het Riet. De geschiedenis van deze weg gaat, zoals we reeds zagen, echter veel verder terug. In oktober 1680 had Rogier van Leefdael, de toenmalige heer van Deurne, het plan opgevat om stroomopwaarts van de watermolen een verlaet of opkeer (sluis) aan te brengen in de Vlier. Door de stijging van het waterpeil was het nodig dat het dijkje langs de rivier, dat een aantal particulieren eertijds geërfd hadden van de president-schepen Michiel Hendrik Golofs, op een aantal plaatsen werd opgehoogd. De eigenaren van het weggetje stemden daarin toe, op voorwaarde dat de heer van Deurne deze werkzaamheden op eigen kosten uitvoerde en dat die ook in de toekomst het onderhoud van die weg voor zijn rekening nam. Waarschijnlijk heeft deze overeenkomst er toe geleid dat het weggetje Herendijk is gaan heten.

Dat de heer van Deurne zich op den duur als de eigenaar van deze weg ging beschouwen blijkt bij de invoering van het kadaster in 1832. De weg werd toen als particulier bezit van de heer van Deurne aangemerkt en werd omschreven als dreef.

Toen in 1890 in opdracht van baron De Smeth een een voetgangersbruggetje aan de Herendijk werd weggehaald ontstond er discussie over de juiste rechten van de gemeente en van de familie De Smeth inzake de weg en brug. Het gemeentebestuur veronderstelde toen dat de weg eens door de gemeente aan de heer van Deurne was overgedragen in ruil voor bepaalde rechten voor de Deurnese burgers, maar kon dat niet hard maken.

Nog geen jaar na de dood van de oude kasteelheer verscheen in 1925 in Het Vaderland, een Haagse krant, een artikel over de bezittingen van De Smeth onder de kop Ons Natuurschoon: Te Deurne is de bezitting van Douairière baronesse De Smeth van Deurne, bestaande uit vijf boerderijen, opzichtershuis, molen en molenaarswoning, dennenbosschen, weilanden en landerijen publiek verkocht. De bosschen en lanen zullen worden geveld, waardoor de gemeente veel natuurschoon zal moeten missen. Dank zij de bemoeiingen van de Provinciale Commissie zal de bekende Heerendijk blijven bestaan. De Herendijk sneuvelde in de ruilverkaveling rond 1948 alsnog. Op de topografische kaart van 1936 staat de Herendijk nog, op de kaart uit 1958 is de laan niet meer aanwezig.

Vóór 1857 lag de brug over de gracht van het Klein Kasteel aan de Herendijk.

Bronnen, noten en/of referenties