Dirk Valkenburg (1783-1862)

Dirk Valkenburg
Persoonsinformatie
Volledige naam	Dirk Valkenburg
Geboorteplaats	Jisp
Doopdatum	30 januari 1783
Overl.plaats	Leiden
Overl.datum	5 augustus 1862
Partner(s)	Seijtje Smak (1786-1837)
Beroep(en)	predikant

Dirk Valkenburg (1783-1862) was van 1824 tot 1848 predikant van de Hervormde Gemeente Deurne.

Gezin

Dirk was een zoon van kapitein Hendrik Valkenburg (1753-1823 Den Ham) en zijn eerste vrouw Maartje Bakker ( overleden 1785). Hendrik hertrouwde met Johanna Alida Schijff van Puffelen (overleden Kampen 1812).

Dirk huwde op 6 september 1804 in Purmerend met Seijtje Smak, (Oudendijk 18 april 1786 - Deurne en Liessel 3 december 1837), dochter van Pieter Smak (Oudendijk 1754-1836 Deurne) en Neeltje Stolp (Beets 1757-1835 Deurne).

De volgende kinderen werden uit dit huwelijk geboren:

1. Maria Jacoba, (Wervershoof 16 november 1807 - Den Haag 11 januari 1897). Zij huwde met Lodewijk Albrecht Kloppert (Gouda 1807-1852 Amsterdam).
2. Pieter, (Wervershoof 3 januari 1809 - Wervershoof 19 februari 1809).
3. Pieter, (Wervershoof 27 januari 1810)
4. Cornelia Suzanna, (Wervershoof 20 maart 1811 - Den Ham 1 oktober 1817).
5. Hendrik, (Wervershoof 15 juli 1812 - Nuenen 28 juni 1852). Hij bleef ongehuwd.

Daarbij waren ook zijn vader tot diens overlijden en zijn halfzus Joannamaria (Johanna Maria) Valkenburg, geboren in (Schagen 3 december 1804), tot haar vertrek naar Amsterdam op 27 april 1838, opgenomen in het gezin van dominee Valkenburg. Ook de dienstmeid Trijntje Bos, geboren in Hoorn, woonde in Den Ham op huis nummer 28 bij het gezin Valkenburg.

Ruzie over huur

Toen dominee Heijmans in januari 1823 van Deurne naar Budel vertrok kwam men hier voor een lastige vraag: hoe komen we aan een dominee als we hem zelfs geen predikantswoning te bieden hebben. Er werden daarom plannen gesmeed voor nieuwbouw. Om, vooruitlopend op het gereedkomen van de nieuwe pastorie, toch een kandidaat te kunnen werven werd, mede op advies van het classicaal bestuur te Eindhoven, besloten om ten behoeve van de nieuwe voorganger voor 60 gulden per jaar een woning te huren.

Dirk Valkenburg, predikant in het Overijsselse Den Ham, werd in het najaar van 1823 beroepen. Hij kwam in het prille voorjaar van 1824 naar Deurne, met zijn vrouw Seijtje zijn drie kinderen en Johanna Maria.

Het gezin Valkenburg trok echter waarschijnlijk meteen in het nieuwe huis en maakte geen gebruik van de huurwoning. Mede daarom meende de pretor van de ring Helmond dat hij de betaalde huishuur over 1823 niet hoefde te vergoeden aan Deurne en verdeelde het gereserveerde bedrag onder de dominees van de ring. Jarenlang is er ruzie geweest om deze zaak maar uiteindelijk heeft men in Deurne toch zijn centen gekregen.

Verzuimde preekbeurten

In de periode van dominee Valkenburg werden er pogingen aangewend om voortaan niet meer onder de ring Helmond maar onder de ring Heeze te horen. Voor de komst van Valkenburg werd bij toerbeurt de dienst waargenomen door collega’s uit de andere plaatsen van de ring Helmond, waaronder ook Nuenen, Veghel en Sint-Oedenrode hoorden. Het was herhaaldelijk gebeurd dat de voorgangers, die uit deze ver afgelegen plaatsen moesten komen, niet kwamen opdagen en zich pas te elfder ure lieten verontschuldigen. Meermalen kwam het voor dat de verzamelde gemeenteleden zonder godsdienstoefening tot spot van de Roomschgezinden naar huis zijn moeten gaan.

Reglementair stond op het wegblijven een boete van 12 gulden en de Deurnese kerkenraad eiste voor vier overtredingen even zoveel keer dit bedrag op ten behoeve van de diaconiekas om daarmee de hoge verhuiskosten van dominee Valkenburg van Den Ham naar Deurne te kunnen bekostigen.

De betrokken predikanten verzetten zich hevig tegen de aantijgingen en hadden geldige verzuimredenen als “ongesteldheid”, onbekendheid met een gewijzigd dienstrooster en ernstige ziekte van een verre schoonmoeder. Dominee Cocheret uit Nuenen was heel verbolgen dat men hem in Deurne aanklaagde. Toegegeven, hij was op 21 december 1823 wegens ziekte verhinderd, maar men moest in Deurne toch weten dat hij zelfs eens door het guurste weer en, bij gemis van een kar, te voet, doornat en verkleumd van de kou hier was komen preken.

Deze voortdurende strubbelingen zorgden ervoor dat Deurne overplaatsing aanvroeg van de ring Helmond naar de ring Heeze. Ook Asten en Someren hoorden tot de ring Heeze en wederzijdse waarneming van deze plaatsen zou voor veel minder strubbelingen zorgen. Uiteindelijk bleef Deurne wel bij de ring Helmond maar er werden wel herhaaldelijk dienstwaarnemingen met Asten geregeld.

Collecte-opbrengst

In juli 1831 werd dominee Valkenburg gekozen tot scriba van de Helmondse ring, een teken dat de verstandhouding tussen de predikanten onderling, voor zover die door de genoemde perikelen verstoord was, weer aardig hersteld was. Een jaar of wat later kwam hij echter wel in ernstige aanvaring met de diaken Cornelis Wijnants.

In deze periode lagen hier vele protestantse Noord-Nederlandse militairen gelegerd in verband met de Belgische Opstand (1830-1839). De dominee had ten behoeve van die soldaten een aantal keren in de open lucht gepreekt en daarbij de collecteschaal laten rondgaan. Het opgehaalde bedrag, naar schatting circa 12 gulden, had hij vervolgens, ondanks herhaalde verzoeken daartoe, niet afgedragen aan de diaken maar in zijn eigen zak gestoken. Toen een jaar later de opbrengst van de schaal tijdens de avondmaalviering weer in de zakken van Valkenburg verdween was voor Wijnants de maat vol en deed hij zijn beklag bij het bestuur van de classis van Eindhoven.

Bakelse bijbels

Zoals dat gewoonlijk gaat, wanneer men zijn grieven eenmaal gaat uiten dan worden ook ouwe koeien uit de sloot gehaald. Zo herinnerde Wijnants zich dat de Deurnese diaconie voor gebruik in de kerk vier jaar geleden een negental grote bijbels had gekocht van Willem Hendrik van Ravesteijn, telg van een protestants Bakelse schoolmeestersgeslacht. De bijbels, die op de buitenband voorzien waren van de opdruk “kerkboek van Bakel”, waren bij de predikant aan huis afgeleverd en Wijnants beklaagde zich er nu over dat ze, ondanks herhaalde verzoeken, nooit in de kerk terecht waren gekomen.

Ook de huurpenningen van de pastorie, 60 gulden per jaar, waren al twee jaar lang niet meer afgedragen aan diaken van Riet, waardoor deze op zijn beurt de interest van een lening van 700 gulden, destijds aangegaan ten behoeve van de bouw van de pastorie, niet kon voldoen. Uiteindelijk zullen deze “meningsverschillen” tussen de predikant en de gemeenteleden wel zijn bijgelegd.

Afwezige dominee

De scheve schaats die Dirk Valkenburg in de eerste maanden van 1829 reed kwam hem op een officiële reprimande door het bestuur van de classis van Eindhoven te staan. Hij was, zonder daarvan vooraf ook maar aan iemand kennis te geven en zonder een officiële waarnemer te regelen, voor drie maanden naar elders vertrokken. Zelfs zijn vrouw kon of wilde niet zeggen waar de dominee verbleef. Op 25 november 1829 moest hij voor de bestuurstafel verschijnen en werd hem door de praeses een uitgebreide donderpreek voorgehouden waarvan de tekst letterlijk bewaard gebleven is. Het einde van de toespraak luidde:

En nu vraagt de vergadering aan u, dominee D. Valkenburg, of gij u ootmoedig aan deze onze vermaning onderwerpt, en beloofd en voor u neemt, om u aan geen verder dienstverzuim, als waarover men u heeft moeten berispen, meer schuldig te maken? Ja of Neen? Wat is uw antwoord!

Nachtelijke geweerschoten

Het schietincident van 10 oktober 1830 zal het gezin Valkenburg levenslang geheugd hebben. Die nacht schrok het gezin van de dominee wakker van een geweerschot en glasgerinkel. Een of meer onbekend gebleven onverlaten hadden de bovenlichten van de voordeur stukgeschoten. Later bleek dat ook de (protestantse) belastingontvanger Paulus Hetterschij slachtoffer van de baldadigheid was. Naar het motief van de daders kan slechts worden gegist. Mogelijk werden zij meegesleept in de Hollander-haat die al ruime tijd sluimerde en anderhalve maand tevoren ondermeer een uitlaatklep gevonden had in de Brusselse opstand die uiteindelijk leidde tot de Belgische afscheiding. Overigens leefden de katholieken van Deurne al vele decennia in goede harmonie met hun protestantse dorpsgenoten.

Belgische Opstand

De beknotting van de vrijheid van drukpers was in 1830 een van de grieven van de liberalen tegen de politiek van koning Willem I, die uiteindelijk leidden tot de Belgische Opstand. Bij de behandeling van een nieuwe onderwijswet toonde Dirk Valkenburg zich een voorstander van perscensuur en tegenstander van onderwijsvernieuwing. Hij liet dat ook blijken in een schrijven aan de Staten Generaal. Hij presenteerde zich daarbij niet als dominee maar als onderwijzer. Hij was immers directeur van zijn onderwijsinstituut. Zijn grieven werden zelfs opgenomen in de handelingen:

De heer Valkenburg , onderwijzer te Deurne , Noord-Braband , verklaart zich tegen de onbepaalde vrijheid van drukpers en tegen de afschaffing der bestaande verordeningen, waardoor men tot domheid, bijgeloof en barbaarsche woestheid zoude teruggeleid worden; hij betrouwt zich gerust op U Edel Mogenden en hij besluit uit het klagen, tegenovergesteld aan het stilzwijgen van den anderen kant, dat de grootste menigte tevreden is over de bemoeijingen en de bestaande wetten op het onderwijs.

De daarop volgende Belgische Opstand zorgde ervoor dat in de periode rond 1833 veel protestantse Noord-Nederlandse soldaten in Deurne gelegerd waren. Het zullen voor dominee Valkenburg tropenjaren geweest zijn want soms had hij meer dan 200 manschappen die de catechesatie bij hem wilden volgen.

Afscheiding van 1834

In de Deurnese periode van Valkenburg was leidden in protestants Nederland de verschillende geloofsopvattingen tot de afscheiding van 1834. In 1886 volgde de Doleantie waardoor weer een splitsing plaatshad. Deze 'afgescheidenen' vonden elkaar in 1892 en vormen de Gereformeerde Kerken van Nederland. Deurne bleef Hervormd, maar in Helmond ontstond naast de Hervormde Kerk ook een Gereformeerde Kerk. Vanaf dat moment waren de gereformeerden uit Deurne lidmaat van de Gereformeerde Kerk in Helmond. Het is niet duidelijk of van de gemeenteleden uit die tijd ook mensen zich aangesloten hebben bij de Gereformeerde Kerk.

Voorganger: Hendrik Adriaan Heijmans (1793-1862)

Predikant protestantse gemeente Deurne 1824-1848

Opvolger: Adriaan Pitlo (1812-1862)

Bronnen, noten en/of referenties *Pieter Koolen - "Dirk Valkenburg, een eigenzinnige dominee" in: D'n Uytbeyndel nr. 49 (2001) blz. 25-28 W.L.H. Docters van Leeuwen-Jansen en P. Schonewille – Hij spreekt nog altijd voort (Deurne 1998)