Jaarmarkt van Deurne

Op deze oude foto van de Schoolstraat (de huidige Martinetstraat, zijn aan de scheidingsmuur links op regelmatige afstanden nog de ringen te zien waaraan het vee tijdens de jaarmarkt werd vastgebonden.
foto collectie Frans Gloudemans

Ook op deze foto van het gemeentehuis is helemaal links nog de muur zichtbaar waar het vee werd vastgebonden.
foto collectie gemeente Deurne

De jaarmarkt van Deurne, in historische kranten ook wel aangeduid als beestenmarkt, werd vergund op 10 november 1683.

In juni 1683 stuurde Rogier van Leefdael, heer van de heerlijkheid Deurne en Liessel, een verzoek naar de raad en rentmeester-generaal waarin hij om toestemming vroeg tot het houden van twee jaarmarkten (beestenmarkten). Het letterlijke verzoek luidde:

Verthoont reverentelijck Rogijer van Leefdael Heere van Deurne ende Liessel hoe dat aen verschijdene heerlijckheden ende dorpen in de Meijerije van ’s-Hertogenbosch van tijt tot tijt sijn toegestaen ende geaccordeert geweest octroijen tot het houden van jaerlijckse vrijmerckten, sijnde de selve merckten seer dienstich tot vervorderinghe van de commercie, soo in het verhandelen ende vercoopen van paerden, beesten als andersints, oock veroorsaecken dat de gelden van consumptie des te hooger tot merckelijcken intrest van het gemeen lant komen op te loopen ende geconsidereert dat de heerlijckheden van Deurne ende Liessel, tot noch toe niet met dusdanige octroijen van merckten niet begunstich sijn geweest, soo versoeckt den verthoonder seer onderdanigh dat aen hem ende de ondersaeten der selver heerlijckheden van gelijck vergunt ende geaccordeert mach worden twee gelijcke jaermerckten ende hem daer toe te verleenen octroijen comini debita forma om de selve aen te stellen op seeckere gepresigeerde dagen deene op den 25 april ende dandere op den 21 7ber [september] sijnde de voors. daegen niet prejudiciabel aen andere jaer beest ende paerdemarckten daer ontrent, dwelck doende was ondertekent G.B of R v. Leefdaele – in margine stont sij dese gestelt in handen van den Raet ende Rentmr. G.nael [generael] van de domeijnen van Brabant omme op den inhoude van dien te berichten – Actum den 2 juny 1683

De toestemming werd op 10 november 1683 verleend voor het houden van een beestenmarkt in het voorjaar op 25 april en een in het najaar op 21 september. Als deze dag op een bededag of zondag viel dan moest uitgeweken worden naar de eerstvolgende dag. Om deze markten te mogen houden moest wel jaarlijks een zogenaamde recognitiecijns betaald worden van drie gulden. Dit bedrag moest jaarlijks op Bamis (Sint Bavomis - 1 oktober) aan de der domeinen betaald worden.

In de 18e eeuw werd de beestenmarkt vermoedelijk aan de Lagekerk gehouden, blijkend uit beschrijvingen over routes vanaf de Markt over de Korte Steenweg naer het Kerkenhuijs op de Beestemarkt en langs den Heuvel naar het Marktveld terug.

Vanaf eind 19e eeuw verschenen met enige regelmaat berichten in de plaatselijke kranten over de jaarmarkten. Een greep uit die vermeldingen geeft een indruk van de sfeer en bedrijvigheid op de vroegere jaarmarkten:

• Voorjaar 1881 - Uit Deurne schrijft men ons: De op Maandag jl. alhier gehouden jaarmarkt was door het heerlijkste weer begunstigd en vrij druk bezocht. Er waren ± 175 stuks runderen aan de lijn welke met graagte werden gekocht en aan goede prijzen. Biggen, ofschoon in geringen getale aangevoerd, gingen aan hooge prijzen van de hand, geen enkel schaapje bleef onverkocht. Ook heerschte er veel levendigheid en opgeruimdheid ondero krioelende menigte, die zich als 't ware verdrong, nu om de kluchtige sprongen van een paljas te zien, dan weder om de luimige en snedige predicatiën van een oud koopman te hooren, die zich voor het heil van onze nederige dorpelingen wilde opofferen enz. 't ls te hopen ter-wille van den veehandel dat onze jaarmarkt in bloei blijve toenemen, opdat zij spoedig ten gunste van velen, met die van meer andere plaatsen kan evenaren.
• Najaar 1881 - Afgelopen Maandag werd de Najaarsmarkt gehouden,er waren 100 stuks runderen aan de lijn. Ofschoon niet willig gingen er toch nog al wat van de hand, schapen gingen niet vlot en de biggen brachten F 1,25 per week op. Het gure weer had zeker menige thuis gehouden van een uitstapje naar de moppen en andere kramen, althans het gedrang was niet groot.
• Najaar 1908 - DEURNE. De najaarsmarkt is weer achter den rug. 't Weer was zeer goed, maar zelden zagen we zoo weinig volk. Op de markt was veel vee aanwezig en niet minder dan over de dertig manden varkens. De handel was echter niet zeer druk. De markt heeft een heel kalm verloop gehad.

In de jaren twintig tot en met de jaren veertig van de vorige eeuw waren er in Deurne twee jaarmarkten, namelijk op de eerste maandag van de maanden mei en september.

In zijn boekwerkje Een kind ziet het dorp uit 1998 omschreef Pieter Wiegersma zijn ervaringen met de jaarmarkt aan de latere Martinetstraat als volgt:

Slagerij Van Goch grenst aan de lange muur die de grond achter het raadhuis afbakent. Een muur met veel grote ijzeren ringen. Ik zie het nog runderen aan ringen, loeiend. Een rokerige, dampige strontrand bij de achterpoten waardoor boeren en veekopers op blokken (klompen) dabberen, gewapend met een stok en met een grijpgrage hand de lendenen van het rund betastend. Ze slaan in elkaars handen en roepen voor mij onbegrijpelijke getallen en woorden, plots afgebroken door een abrupt elkaar de rug toekeren. Ik sta er uren naar te kijken en kom dan te laat thuis, stinkend. Eerst in bad voor het aan tafel gaan. Zullen dan al die boeren als ze thuis komen in bad moeten? Ik vraag het aan vrienden. 'Wa is da, 'n bad? Onze vadder in de kuip? Neje, neje.'

Op 10 december 1951 deelde burgemeester Roefs mee aan het bestuur van de Centrale vereniging voor de markt- straat- en rivierhandel te Den Haag dat in Deurne vier jaarmarkten waren; op maandag na halfvastenzondag, dat was 24 maart van dat jaar, de eerste maandag in mei, de eerste maandag in september en laatste maandag in oktober. Dit duurde tot aan de jaren zeventig.
In 1970 kwam dan uiteindelijk op iedere vrijdag de Deurnese weekmarkt en verdwenen de jaarmarkten hier definitief van het toneel.

Bronnen, noten en/of referenties R.J. Jansen - Drie eeuwen geleden voor het eerst jaarmarkt in Deurne in het Weekblad voor Deurne van 27 oktober 1983