Rijksveldwacht brigade Deurne

Leden van Rijksveldwacht brigade Deurne. Helemaal links, zittend: Johannes Bernardus Tegelaers (1888-1944), de overige leden zijn (helaas nog) onbekend.
Foto collectie Zus Peters-Tegelaers

Foto uit 1977 van de dienstwoning van de brigadecommandant aan de Liesselseweg. Dit was feitelijk ook het politiebureau van de rijksveldwacht brigade Deurne - foto: Walther Jansen

Een Rijksveldwachter was de benaming van een politioneel ordehandhaver.

Algemeen

Ordeverstoringen op het platteland leidden vanaf 1848 tot een toenemende vraag naar rijkspolitie. In 1852 werd het Rijkspolitiebesluit uitgevaardigd, waarin werd besloten tot het instellen van een landelijk Korps Rijksveldwacht. Dit gebeurde in eerste instantie door gemeenteveldwachters, jachtopzieners en andere gerechtsdienaren in te zetten als (onbezoldigde) rijksveldwachters. Er kwamen dus geen politiefunctionarissen bij, zodat de ordeverstoringen niet effectief bestreden konden worden.

In 1858 startte het Korps Rijksveldwacht met een grootschalige werving om een sterkte van 700 man te bereiken. Het korps werd onderverdeeld in negen (9) districten (1e 's-Hertogenbosch, 2e Arnhem, 3e Zwolle, 4e 's-Gravenhage, 5e Middelburg, 6e Amsterdam, 7e Utrecht, 8e Leeuwarden en 9e Groningen) met in totaal 130 brigades. De rijksveldwachters kregen algemene opsporingsbevoegdheid, geldend voor het gehele rijk.

Het 1e district, het district 's-Hertogenbosch, bestond uit 20 brigades, te weten: 's-Hertogenbosch, Dussen, Drunen, Ravenstein, Boxmeer, St. Oedenrode, Geldrop, Middelbeers, Tilburg, Breda, Geertruidenberg, Hoeven, Wouw, Maastricht, Geleen, Heerlen, Roermond, Weert, Blerick en de brigade Deurne.

Elke brigadecommandant moest verantwoording afleggen aan de districtscommandant. De rijksveldwachters, inclusief de brigadecommandanten, werden regelmatig binnen het district gerouleerd / overgeplaatst.

Brigade Deurne

Het is nog niet helemaal duidelijk welke gemeenten onder de brigade Deurne ressorteerden. Vast staat echter dat leden van de brigade Deurne gestationeerd werden in Asten, Bakel, Deurne, Gemert, Liessel, Milheeze en Neerkant en dat ze verantwoording moesten afleggen aan de brigadecommandant in Deurne. De brigade werd intern vaak omschreven als "Brigade Rijksveldwacht 1e district Deurne".

Huisvesting

De gemeenteveldwachter had een kamertje in het raadhuis, later in het gemeentehuis van Deurne dat als politiebureau moest dienen. De Rijksveldwacht brigade Deurne moest echter vanuit zijn steeds wisselende woonhuis opereren. In 1911 kreeg de brigadecommandant in Deurne, op voorspraak van Brigadier-majoor der rijksveldwacht Christiaan Jansen (1865-1941), de beschikking over een vaste dienstwoning aan de Liesselseweg A.102, na 1955 Liesselseweg 8 in Deurne.

Rivaliteit

Op Deurnes grondgebied waren in die tijd drie verschillende “soorten” politie werkzaam die onder drie verschillende ministers en ministeries vielen:

1. De gemeenteveldwachter werd benoemd door de commissaris der koningin en, moest verantwoording afleggen aan de burgemeester en viel (indirect) onder het ministerie van binnenlandse zaken.
2. De rijkspolitiezorg werd uitgeoefend door het Korps Rijksveldwacht, onder het ministerie van Justitie.
3. De Marechaussee, de militairen van het Wapen die onder Defensie vielen, werden na twee jaar dienst automatisch onbezoldigd rijksveldwachter, met algemene opsporingsbevoegdheid.

Het politiebestel werd hierdoor gekenmerkt door een gebrek aan centralisatie en door verdeeldheid, waarbij diverse soorten politiekorpsen, van gemeente en rijk, civiel en militair, met verschillen in opsporingsbevoegdheid, naast en door elkaar heen werkten zonder strikte territoriale scheiding.

Korps Rijkspolitie

In november 1945 werd het korps Rijkspolitie opgericht met ruim 300 "landgroepen" waaronder een landgroep die in de gemeente Deurne werkzaam was.

Door de oprichting van het korps Rijkspolitie en de gemeentepolitiekorpsen werden de rijksveldwacht en de gemeenteveldwacht formeel opgeheven. Curieus was dat het besluit wel toeliet dat nog mensen benoemd konden worden als onbezoldigd gemeente- of rijksveldwachter.

Bronnen

• Persoonlijk archief van Johannes Albertus (Bertus alias Jan ) Blaauw (1928)
• "Jaarboekje voor de politie in Nederland" van 1937 respectievelijk 1940.
• " De politiegeschiedenis op hoofdlijnen", Jos Breukers, ongedateerd (conservator Nederlands Politiemuseum).

Overzicht

Hierbij een opsomming van de rijksveldwachters die tot het korps Rijksveldwacht brigade Deurne behoorden en ook als zodanig binnen de gemeentegrenzen werkzaam zijn geweest. Niet opgenomen zijn de jachtopzieners en gemeenteveldwachters die tevens tot onbezoldigd rijksveldwachter benoemd waren of leden van de brigade die in omliggende gemeenten gestationeerd waren. (Deze lijst is niet volledig!):

Periode	Rijksveldwachter	Rang	Standplaats	Bijzonderheden
1858 - ca 1877	Kartner, Hendrik	??	??	onbezoldigd
1870 - 1888	Kartner, Johannes Baptista	??	??	onbezoldigd
1878 - 1883	Ouwerling, Arie	brigadier	??
1883 - 1883	Hendriksen, Christiaan Albertus	??	??
1884 - 1887	Bruggemans, Carel Leendert Johannes	brigadier	?
1886 tot 1889	Huizing, Evert	rijksveldwachter 3e klas (jachtopziener)	??
Orleans, Eduard François	brigadier	??
1894 tot 1906	Huizing, Evert	brigadier-titulair	??
1895 - 1898	Hammen, van der Jan Hendrik	brigadier	??
1899 - 1920	Warenburg,van de Franciscus	brigadier	??
1906 - 1907	Boomgaard, Paulus Gerardus	??	??
1912-1924	Jansen, Christiaan	brigadecommandant	Deurne centrum
1924-1930	Houtermans, Gerardus	brigadecommandant	Deurne centrum
1929 - 1932	Pijnen, Jacobus	??	Deurne centrum
1930 - 1934	Geerts, Josephus Marinus Wilhelmus	brigadecommandant	Deurne centrum
1932 - 1936	Vosmeer, Joseph	brigadier-titulair	Deurne centrum
1934 - 1938	Maas, Johannes Franciscus	brigadecommandant	Deurne centrum
1936-?	Urlings, Mathias Hubertus	brigadier-titulair	Deurne centrum
1938 - 1946	Blaauw, Johannes Albertus	brigadecommandant	Deurne centrum

Bronnen, noten en/of referenties