Rabo-clubsupport leverde dit jaar 765,88 euro op. Allen die op ons stemden hartelijk dank! Iedere eerste maandag- en woensdagochtend van de maand van 10 tot 12 uur kunt u ons bezoeken in het heemhuis |
Helenaveen
Foto: collectie Thom van der Straaten
Helenaveen is een dorp in het zuidoosten van de gemeente Deurne in het hoogveengebied van de Peel.
Geschiedenis
Helenaveen werd in 1853 gesticht door de Bossche opzichter van Waterstaat Jan van de Griendt, wiens vrouw Helena Panis heette. Samen met zijn broer Nicolaas van de Griendt, en G.W.J. Carp uit Arnhem kocht hij 610 ha veengrond, die hier 3 tot 7 meter dik was. (Bekijk op het kerkplein aan de Oude Peelstraat de zogenaamde ‘Peelpaal‘. Dit monument toont u de veendoorsnede van voorheen). De Maatschappij Helenaveen liet een particulier kanaal, de Helenavaart, graven. De zwarte turf die hier gewonnen werd kon daarover worden afgevoerd via de Noordervaart naar o.a. Rotterdam alwaar de Maatschappij een internationaal verkoopkantoor had. Later werd ook turfstrooisel vervaardigd en werd de concessie uitgebreid. Er bevond zich in Helenaveen ook een mobiele drijvende turfstrooiselfabriek. Het turfstrooisel werd uitgevoerd naar vele steden in Europa en diende daar ter vervanging van stro in onder meer de Londense en Parijse paardenstallen voor leger en tram.
Er werden zijkanalen (wijken, spreek op z'n Duits en Drents uit als 'wieken'), gegraven, het zgn. ‘drietand'-systeem. Ook werden er lanen aangelegd en (goedkope) huizen gebouwd voor de arbeiders. Oorspronkelijk waren dit deels strooijen keten. Zo ontstond Het Helena-Veen, bijgenaamd Het Strooijen Dorp. De huizen kregen een stuk grond waarop de bewoners kleinschalig land- en tuinbouw konden beoefenen.
Uiteindelijk werd Helenaveen een tuinbouwdorp. Het hoogtepunt daarvan was in de jaren ‘70 van de vorige eeuw. De vervening t.b.v. de champignonaarde - door o.a. Veenderij Minke - ging door tot in de jaren '70 van de 20e eeuw.
In het dorp werden zowel een hervormde als een katholieke kerk gesticht omdat de bevolking - grotendeels afkomstig uit Drenthe en Overijssel - sterk gemengd was van religie. Dat is ook de reden dat er zoveel niet-Brabantse namen in Helenaveen voorkomen, zoals Anker, Oosterveen, Ugen, Slot en Schonewille. De katholieke kerk aan de huidige Helenastraat, die op 20 november 1944 afbrandde door toedoen van terugtrekkende Duitse soldaten, was een vroege creatie van de meesterkerkenbouwer Pierre Cuijpers uit Roermond, die onder meer de St.-Willibrorduskerk van Deurne verbouwde.
In 1939 werd Helenaveen aangesloten op het electriciteitsnet van het Gemeentelijk Electriciteitsbedrijf (GEB) en kon er de laatste petroleumlamp door oud-burgemeester Van Beek worden uitgeblazen.
|
![links pastorie, midden rk kerk en rechts Huize St. Anna na verwoesting op 20 november 1944. Opmerkelijk is dat het beeld van de H. Gerardus, boven op het klooster, bij dit alles onbeschadigd is gebleven. Foto ter beschikking gesteld door archief van Zrs Franciscanessen S.F.I.C in Veghel]](/wiki/index.php?title=Bestand:25.963.jpg)
![noodklooster, kleuter- en lagere school aan de zandweg Kamp Mariaveen. Foto ter beschikking gesteld door archief van Zrs Franciscanessen S.F.I.C in Veghel]](/wiki/index.php?title=Bestand:25.965.jpg)
Foto's: collecties gemeente Deurne
Toen de gemeente Deurne en Liessel merkte dat het ontginnen van het hoogveen winstgevend was, begon ze er zelf ook mee. Van de Griendt verleende de gemeente geen vrije doorvaart over de Helenavaart, zodat nodzakelijkerwijs parallel eraan een nieuw kanaal, het Kanaal van Deurne, gegraven moest worden door de gemeente Deurne.
De Helenavaart, waaraan zowel Helenaveen als het Limburgse Griendtsveen zijn gelegen, werd gegraven voor de afvoer van de turf en de aanvoer van bouwmaterialen. Aan dit kanaal werden zogenaamde drietandwijken verbonden: een hoofdvaart met twee parallelle zijkanalen. Deze verveningsstructuur en het bijbehorende geconcentreerde fabrieksdorp Helenaveen zijn van zeer grote culturele en historische betekenis. Daardoor kreeg het dorp in 1999 het predicaat beschermd dorpsgezicht. Helenaveen en Griendtsveen zijn de enige voormalige hoogveenkoloniën in Zuid-Nederland.
Natuur en landschap
Ten noorden van Helenaveen liggen de grote Peelreservaten Deurnsche Peel en Mariapeel, en in het zuidwesten ligt Peelreservaat Het Zinkske. Helenaveen ligt tegen de grens met Limburg.
Enkele cultuurhistorische wandelingen door Helenaveen zijn beschreven en op diverse adressen in het dorp te koop.
Beschermde status
De beschermde status van Helenaveen, zowel de cultuurhistorische als de status van beschermd natuurgebied, heeft meerdere malen tot ophef geleid onder de merendeels agrarische bevolking en partijen die voor deze bevolkingsgroep opkomen.
Op 9 november 2005 maakte de CDA-fractie in de gemeenteraad van Deurne bijvoorbeeld bekend, dat als zij na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 weer bestuurlijke verantwoording zou gaan dragen, zij een poging zouden gaan wagen bij de nationale overheid om de status van 'beschermd dorpsgezicht' na 7 jaar alweer te laten vervallen. Het zou het dorp te veel belemmeringen opleveren. De partij heeft dit na de gemeenteraadsverkiezingen niet doorgezet. Voor zover bekend is een rijksbeschermd dorpsgezicht ook nog nooit op initiatief van een lokale politieke partij van deze status ontheven.
In Helenaveen woonde de Nederlandse liedschrijver en zanger Jules de Corte.
Film
Cineast Jan Kanters produceerde in 1997 een filmografie: “Ontstaan Helenaveen” (videoproductie, looptijd +/- 2 uur en 20 minuten)
Externe link
- www.helenaveen.com
- Officiële website van de gemeente Deurne
- Website André Vervuurt
- Cultuurhistorie
- Memori - Vereniging tot behoud en onderhoud van historische grafmonumenten te Helenaveen