Waterleiding (transport drinkwater)

Tot begin 20e eeuw kwam het drinkwater meestal uit dit soort putten. Op de foto de put bij de boerderij van Leonora Muijzers-Jansen (links). Rechts staat haar moeder Wilhelmina Jansen-van Loon

Levering van drinkwater via een waterleidingnetwerk werd in Deurne vanaf de jaren na 1930 geleidelijk ingevoerd.

Betekenis van het woord waterleiding

Het woord waterleiding heeft niet altijd dezelfde betekenis gehad. Algemeen gesteld was een waterleiding een voorziening voor de distributie van water. Onder deze omschrijving vallen zowel een rivier, beek, gracht, kanaal alsook een transportleiding voor drinkwater.

In vroeger tijden, toen een waterleiding ter voorziening van-huis-tot-huis van drinkwater nog niet bestond, of deze voorziening nog in opkomst was, werd het woord waterleiding voornamelijk gebezigd voor het aanduiden van allerlei waterstromen: rivieren, beken, grachten, kanalen, etc.

De waterleiding, in de zin van een transportleiding voor drinkwater, kwam in Deurne ongeveer 15 jaar later dan de introductie van elektriciteit en 25 jaar na de komst van de telefoon. Met de introductie van de waterleidingen kwam er na 1930 een geleidelijk einde aan de onhygiënische watervoorzieningen in Deurne.

Putten

In de tijd voor het waterleidingnet kwam het drinkwater uit putten en bronnen. Restanten van dergelijke putten zijn o.a. in de Grote Bottel teruggevonden. Dat (besmet) water uit deze putten en bronnen vaak een oorzaak van infectieziekten zoals tyfus en cholera was wist men toen nog niet.

In de loop van de 17de eeuw werden de oude kettingputten vaak vervangen door putten met een handpomp, daardoor kon het water makkelijker en dieper opgepompt worden maar de hygiëne bleef slecht. In Helenaveen behielp men zich nog tot na de Tweede Wereldoorlog massaal met kanaalwater.

Onderzoek 1904

Conform een onderzoek dat in 1904 is uitgevoerd werd het drinkwater tbv 242 woningen verkregen uit:

• In 184 gevallen uit een put
• 10 gevallen uit een pomp
• in 1 geval uit een pomp en put
• in 26 gevallen uit het kanaal
• In 21 gevallen was er helemaal geen voorziening aanwezig

Bij 161 woningen was eenzelfde put voor meerdere woningen bestemd en wel:

• In 35 gevallen voor 2 woningen
• In 12 gevallen voor 3 woningen
• In 7 gevallen voor 4 woningen
• In 4 gevallen voor 5 woningen
• In 1 geval voor 7 woningen

Zo’n waterput lag altijd bij iemand achter het huis en de gebruikers hadden dan een notarieel vastgelegd “recht van overpad”.

Dorpspomp

Aan het eind van de 17de eeuw werden ook steeds vaker watertorens gebruikt, waarin het water werd opgestuwd. Vanaf de tweede helft van de 18e eeuw werden (openbare) tappunten voor de bevolking geplaatst, ook dit water was niet altijd zuiver. Bekende voorbeeld van openbare pompen in Deurne waren de pomp aan de Schoolstraat en de door Wim Zonneveld in het lied Het Dorp bezongen pomp, links voor het oude raadhuis van Deurne.

Aanleg waterleidingnet

De aanleg van de waterleiding voor drinkwater was in Deurne aanzienlijk later dan in de aangrenzende gemeente Asten. In november 1931 werd door de Eindhovense belastinginspecteur L.M.J. Hoebens, in een brief aan de burgemeester van Deurne, nog de heer Verleijsdonk, gehuwd met een nicht van de schrijver, aanbevolen bij de aanleg van het waterleidingnet in Deurne. Verleijsdonk had daarvoor de leiding gehad bij de aanleg van het waterleidingnet in Asten. In zijn antwoord aan Hoebens schreef de burgemeester van Deurne: "... Ik kan U evenwel verklaren dat er m.i. de eerste jaren niets van eene waterleiding voor deze streek zal komen gezien de tijdsomstandigheden. Er zijn zooveel grootere en andere zorgen opgekomen, dat daarin de drinkwatervoorziening is ondergegaan...".

Vooruitgang

Voor de introductie van de waterleiding waren in de meeste woonkeukens al wel een handpomp aanwezig, maar dat was nog altijd behoorlijk inspannend werk. Het was dan ook voor de meeste mensen een wonderlijk gebeuren om met een paar vingers een kraantje te kunnen openen waaruit eindeloos water stroomde. Een "voorloper" van de huidige soort waterleiding werd gevonden in Zeilberg waar het transport van water via zogenaamde kannebuizen verliep.

Vooral voor de Deurnese huisvrouw die sinds de aanleg van waterleiding in enkele minuten haar wastobbe kon vullen bleef er nog genoeg stevige handenarbeid over want wasmachines bestonden in die dagen nog niet. Centrifuges bestonden evenmin en het drogen gebeurde op het gras en, sinds de uitvinding van de wasknijper, aan de lijn.

Een handbediende wasmachine was er al vrij snel, maar wie had er gedacht dat onze keukens ooit zouden veranderen in complete “machinekamers” met kookplaten, koelkasten, diepvriezers, afwasmachines, en een reeks elektrische huishoudelijke apparaten?

Literatuur

• Hans van de Laarschot - "Drinkwater in Deurne" in: Trompetter Das 1 juli 2009

Referenties