Peelland

Peelland is de benaming voor het zuid-oostelijk deel van de provincie Noord-Brabant, waarin de gemeente Deurne ligt. De naam is afgeleid van de naam van een hoogveengebied dat de oostelijke grens van de streek vormt, de Peel. Het Kwartier van Peelland is tevens de benaming voor één van de vier kwartieren van de voormalige Meierij van 's-Hertogenbosch, die in de zestiende en zeventiende eeuw weer een onderdeel van het hertogdom Brabant vormde.

De andere drie kwartieren van deze meierij waren Kwartier van Kempenland, Kwartier van Maasland en Kwartier van Oisterwijk met ieder hun eigen kwartierschout en andere fucntionarissen. De bestuurlijke hoofdplaats van Peelland was in de Middeleeuwen de plaats Sint-Oedenrode, dat haar positie mogelijk ontleende aan haar voormalige functie van hoofdzetel voor het Graafschap Rode. Het graafschap Rode is volgens historicus Martien van Asseldonk mogelijk de voorloper van het kwartier Peelland.

Het Kwartier van Peelland bestond uit de heerlijkheden:

• Asten, Beek en Donk, Deurne, Geldrop, Heeze, Helmond, Kranendonk, Leende en Zesgehuchten, Liempde, Lieshout, Liessel, Mierlo, Sterksel, Stiphout en Croy en Vlierden.

en volgende statendorpen:

• Aarle, Bakel, Breugel, Erp, Lierop, Nederwetten, Nuenen-Gerwen, St-Oederode, Schijndel, Someren, Son, Tongelre en Veghel.

Later verschoof de geografische aanduiding van Peelland ietwat naar het zuidoosten van Brabant. De bestuurlijke rol van het kwartier werd overgenomen door Helmond, nu één van de belangrijkste plaatsen in Peelland en de huidige "hoofdstad van de Peel".

Peelland moet niet verward worden met de Peel, een naam voor het hoogveengebied. In het dagelijks spraakgebruik wordt de streek ook wel eens aangeduid met Peel, doch dit is feitelijk incorrect.

De Kwartiervergaderingen en de verslaglegging

De kwartiersvergaderingen werden in de beginfase altijd uitgeschreven door de kwartierschout en via een bode werden uitnodigingen bezorgd in de diverse plaatsen. De griffier zorgde voor het vastleggen van de belangrijkste zaken die ter vergadering werden ingebracht. De slotformule luidde meestal "...aldus gedaen geproponeert (=voorgesteld) ende geresolveert (= besloten) ten daege maende ende jaere voers[creven]...", ondertekend door de griffier.

Uit ieder statendorp of heerlijkheid moest een afgevaardigde aanwezig zijn bij de vergaderring van het kwartier. De afgevaardigde mocht een vervanger aanwijzen, maar dat moest wel iemand zijn die onder ede stond, zoals een secretaris of borgemeester. De jaarlijkse vergoeding voor de afgevaardigde bedroeg volgens het reglement van 1694 voor ieder dorp 25 gulden. Meestal werd er in Helmond vergaderd, soms ook in Aarle-Rixtel, Sint-Oedenrode of Nuenen. In maart 1666 werd er "overmits dese troubele tijden binnen de stadt 's-Hertogenbossch ten huijse van Hendrick van Berchem vergaderd. Ook in de periode 1672-1674 werd regelmatig in Den Bosch vergaderd.

Enkele opmerkelijke zaken

Op 8 maart 1668, dus vier jaar eerder dan wat landelijk als het rampjaar 1672 bekend staat, kwamen enkele vertegenwoordigers van het kwartier van Peelland met de hoofdschout van Den Bosch bijeen in Helmond. Ze bespraken de rampzalige toestand in het kwartier Peelland, er was namelijk massale veesterfte, door het aanhoudende hoog water was veel hooi bedorven, door de daarop volgende droogte en hagelbuien was ook nog eens de oogst grotendeels verloren gegaan. Voeg daar nog bij dat met zowel Franse als Staatse troepen had moeten inkwartieren.

In mei 1668 hielden zich wolven op in de omgeving van Helmond, Aarle en Beek, die schade aanrichtten bij het vee. Op 29 mei werd besloten tot een generaele wolffsjacht om die dieren te verjagen en, zo mogelijk, te doden, waarbij ook de andere kwartieren en het land van Ravenstein betrokken werden

De eerste vergadering na de rampspoed in het najaar van 1672 was op 8 december van dat jaar, niet in Helmond maar in Den Bosch. Van de 28 dorpen hadden er maar zes, waaronder Deurne, een afgevaardigde gestuurd. Was men bang voor voor represailles of had men meer dan voldoende zorgen voor zichzelf? In de uitnodigingsbrief voor de vergadering werd de gecommitteerden wel herhaaldelijk op het hart gedrukt dat ze liber en vrij mogen comen, verblijven, passeren en repasseren". De volgende vergadering van 19 december was het niet anders. Wel werd toen besloten om de Helmondse borgemeester Lucas de Haes en Jan Vorstenbos naar Den Haag te sturen om de heren aldaar

te verthoonen den ellendigen en desolaten staet deses quartiers, dat t'zelve boven de andere met inlogeringen, rooven, plonderen, branden etc. ten uitersten is geruineert, daarenboven noch dagelijcx met doortochten uitteringen en andere practicquen der Fransen zoodanich wordt bedorven, dat sich niemant meer versekert derrewarts, om naer t'zijne uut tesien, derft begeven, maer genoodtdrongen alles te verlaten, dat derhalve henne Ho.Mo., alles bekent gemaeckt zijnde, oitmoedelijck gebeden worden als vaders hen over den ellendigen, bedroeffden en gantsch jammerlijken staet des quartiers gelieven te erbarmen en sodanighe vaderlijcke oigen op henne soo lange getrouwe kinderen en onderdanen te slaen dat zij in hare ademloosheijt mochten een weijnich verquickt worden...

En wat was het "ruimhartige" antwoord uit Den Haag: men kreeg drie maanden uitstel van belasting betaling!

Toen in 1673 de Pettelaarse schans bij Den Bosch moest worden geslecht, werden de vier kwartieren opgedragen om daaraan hun fysieke bijdrage te leveren. Omdat Peelland daaraan niet wilde, en waarschijnlijk ook niet kón voldoen, werd de sloop publiek aanbesteed en kreeg Peelland de rekening van 4.309 gulden gepresenteerd. Toen betaling uitbleef werden de Helmondse hoofdschout van het kwartier Peelland Suijckers en de Deurnese drossaard Van Winteroij in Den Bosch in gijzeling genomen.

Deurnese en Vlierdense afgevaardigden bij de vergaderingen van kwartier Peelland
Datum	Deurne	Vlierden
12 maart 1663	Philips Claessen, schepen	Willem Hendricx, borgemeester
2 mei 1663	Michiel Hendrick Goloffs, president	Jan Hendricx, borgemeester
15 oktober 1664	Johan van Gemert, drossaard	Wilbert Adriaens, borgemeester
5 januari 1665	Johan van Gemert, drossaard	Otto de Visschere, gecommitteerd
10 maart 1665	Jan van Gemert, drossaard	Peter Andriessen
4 mei 1665	Johan van Gemert, drossaard, en mr. Laureijns, gecommitteerde	Otto de Visscher, Aerdt Marcelis en Andries Goorts, gecommitteerden
22 maart 1666	de drossaard en president	Jan Hagemans, schepen
29 mei 1666	Michiel Hendrick Goloffs, president, en Jacob Goorts, schepen	geen
18 april 1667	Michiel Hendrick Goloffs	Peter Tijssen, borgemeester
14 mei 1667	Michiel Hendrick Goloffs	geen
29 mei 1668	Michiel Hendrick Golooffs, president	geen
17 maart 1669	Michiel Hendrick Goloffs, president	geen
3 april 1669	Michiel Hendrick Goloffs	geen
9 juni 1670	Hendrick van Winterlroij, drossaard	Peter Joosten, borgemeester
21 juni 1670	baron Van Leefdael, heer van Deurne, en drossaard Wintelroij	Peter Joosten, borgemeester
6 september 1670	Hendrick Wintelroij, drossaard	Peter Joosten, borgemeester
28 oktober 1671	jonker Winterroij, drossaard	Joannes Roeffs, secretaris, Frans Willems, borgemeester
27 april 1672	jonker Van Winteroeij, drossaard	geen
9 mei 1672	jonker Winterroeij	geen
8 december 1672	drossard Winteroij	geen
jonker Winterrroij, drossaard	geen
15 maart 1673	jonker Hendrick Winteroij, drossaard	geen
8 juni 1673	geen	geen
3 juli 1673	Hendrick van Winteroij, drossaard en Michiel Hendrick Goloffs, president	Dirck Peters, borgemeester
22 juli 1673	Michiel Hendrick Goloffs, president	Andries Goorts, borgemeester
24 augustus 1673	jonker Winteroij, drossaard	geen
29 september 1673	jonker Winteroij, drossaard	geen
16 oktober 1673	de drost en president	Jan Bruestens, president
25 oktober 1673	Michiel Hendrick Goloffs, president	Jans Brustens, president
14 november 1673	de drost en president	Jan Bruestens, president
19 december 1673	de president	geen
26 december 1673	drost Winteroij en de president	geen
18 januari 1674	drost en presdient	Andries Goordts, borgemeester
12 februari 1674	de heer Winteroij	Dirck Peters, borgemeester
27 februari 1674	de heer Winteroij, drost	Dries Goordts, borgemeester
8 maart 1674	jonker Winteroij, drost	Dries Goordts, borgemeester
19 maart 1674	drost Winteroij	Dirck Peters, borgemeester
19 april 1674	drost Winteroij	Jan Hagemans, schepen
9 mei 1674	de officier, de president en de borgemeester	Peter Hendrik Welten, borgemeester
16 juni 1674	Michiel Hendrik Goloffs	Peter Driessen, borgemeester
5 juli 1674	Michiel Goloffs, president	geen
25 juli 1674	Michiel Goloffs, president	Jan Driessen, president
2 augustus 1674	Aert van Hoeck, schepen	Jan Hagemans, schepen
3 september 1674	jonker Winteroij, drost	geen
1 oktober 1674	drost Wintelroij	Peter Hendrik Welten, borgemeester
29 oktober 1674	de president en Hendrick Wouters, borgemeester	Peter Hendrik Welten, borgemeester
12 en 15 november 1674	drost Wintelroij	Peter Hendrik Welten, borgemeester
23 november 1674	drost Wintelroij	Peter Hendrik Welten, borgemeester
5 december 1674	drost Wintelroij	Hendrik Peter Welten, borgemeester
14 april 1694	Louis Caesteker, drost	Jan Vervoorendonck, borgemeester
13 juli 1801	Eijmert Hendrik Goossens	P. Fransen
12 juli 1802	Eijmert Hendrik Goossens en Willem de Veth	P. Fransen, president, en A. Ramaer, secretaris
31 mei 1803	Hendrik Aarts	Johannes Goossens en A. Ramaer, secretaris
11 juli 1803	Willem Antony van de Mortel, lid van ’t gemeentebestuur	Johs. Goossens, president, en A. Ramaer, secretaris
3 oktober 1803	Francis Verbeek, lid van ’t gemeentebestuur, en G. van Riet, secretaris	Joseph van Tilburg, schepen
2 januari 1804	Hendrik Aarts en Gerrit van Riet, secretaris	Johannes Goossens, president, en A. Ramaer, secretaris
9 juli 1804	Hendrik Aarts	Johannes Goossens, president, en Antony Ramaer, secretaris
8 juli 1805	Adriaan Corstens en G. van Riet secretaris	Johannes Goossens, president, en A. Ramaer, secretaris
14 juli 1806	A. Corstiaans, president	Th.J. Sengers, schout
13 juli 1807	Adriaan Corstiaans	Theodorus Zengers, schout, en A. Ramaer secr.
11 juli 1808	Adriaan Corstiaans en G. van Riet, secretaris	Theodorus Jois Sengers, schout civiel, en Johs. Goossens
10 juli 1809	A. Corstiaans	Johs. Goossens en Johs. Meulendijks
9 juli 1810	Adriaans Corstiaans en G. van Riet, secretaris	Johannes Goossens

Literatuur

Henk Beijers - Wetenswaardigheden uit de Kwartiersarchieven van Peelland I- in D'n Uytbeyndel nr 32 (najaar 1995) pagina 2-4.