Peel (gebied)

Veenvlakte in de Peel

De Peel is een grotendeels verdwenen hoogveengebied op de grens van Noord-Brabant en Limburg.

Het strekte zich ongeveer uit van Weert in het zuiden tot Grave in het noorden. Eeuwenlang vormde het een rijksgrens.

Ontstaan

Het hoogveen is ontstaan op de tamelijk vlakke waterscheiding van een zanderige vlakte. Het meeste bevond zich voornamelijk op de Peelhorst, een geologisch verschijnsel met ondoordringbare kleilagen op relatief geringe diepte.

Door stagnatie van regenwater kon er veenvorming plaatsvinden. Dit zogenaamde veenmosveen, opgebouwd uit mossoorten uit het geslacht Sphagnum, groeide in de loop der duizenden jaren aan tot een meters dik pakket. Het was een moerasgebied dat door de eeuwen heen nauwelijks toegankelijk was.

Vanaf de vroege middeleeuwen staken de bewoners van de omliggende gebieden voor eigen gebruik turf uit het veen. Turf blijft eeuwenlang dé grondstof in deze streek. Een van de eerste gehuchten die genoemd wordt in de geschiedenis van de Peel is Meijel, dat ook wel bekend staat als het "eilandje in de Peel": het was een verhoogde zandrug door het moeras. Het veengebied strekte zich eens uitstrekte Grave in het noorden tot Weert in het zuiden. Van Brabant (Deurne) richting Roermond of Venlo was de Peel tot in de 18e eeuw alleen via Meijel te doorkruisen en richting Venray kon je er enkel door bij het huidige Milheeze. De situatie was te vergelijken met die van het Bourtangerveen. (Dat is de streek rond Bourtange, grofweg heel Oost-Groningen en delen van Drenthe.)

De naam van de streek is vanaf het jaar 1100 in geschriften te vinden o.a. in de vormen Pedelo, Pedel, Pedele, en Pedelant. Deze streeknaam koppelt men gewoonlijk aan het Latijnse woord palus, (=moeras). De Hoge Venen in België heetten namelijk het 'Alto Palus' en de Peel zelf werd aangeduid als 'Locus Paludosus' (=moerassige plek). Voor die verklaring is dus zeker wat te zeggen, maar er is nog een andere mogelijkheid die minder vaak wordt genoemd. Het woord Pael stond voor een grens of grenspaal en kwam veel voor in plaats- en veldnamen. Het was gebruikelijk om de delen van dorpsmarken of gemeynten, die langs een grens lagen (langs de Palen!) aan te duiden als Pael of Peel. Zo wijst ook bijvoorbeeld de naam van het buurtje de Peeleik, (vroeger: Paeleyk) bij Brouwhuis op de ligging aan de overzijde van een grens.

Verhalen, mythen en sagen

Over dit afgelegen en ontoegankelijke veengebied ontstonden tal van mythen en sagen. Het moeras had de reputatie voor onbekenden levensgevaarlijk te zijn. Eén van de oorzaken daarvan was het dichte en ingewikkelde netwerk van Peelbanen aan vooral de Limburgse kant van de grens. Die dienden voor de afvoer van turf en mochten niet verward worden met de schaarse doorgaande routes.

Dat er ook werkelijk mensen in de Peel konden verdwalen en daarbij in gevaarlijke situaties terecht konden komen bewijst het relaas van de postiljon die er in december 1735 verdwaalde.

Moderne geschiedenis

Enkele slimme ondernemers zagen in het mistige en moerassige gebied een goudmijn. Vanaf 1853 begonnen de gebroeders Jan en Nicolaas van de Griendt met de industriële vervening en werden de kolonies Helenaveen en in 1885 - acht kilometer noordelijker op Limburgs grondgebied - Griendtsveen, gesticht. Aan de randen van de Peel, waar het landschap meer bestond uit heidevelden dan uit dikke lagen veengrond, namen organisaties als de Grontmij en Heidemij de ontginning ten behoeve van de landbouw op zich.

In het najaar van 1944 vonden in de Peel wekenlang zware gevechten plaats tussen geallieerde en Duitse troepen na de mislukking van Operatie Market Garden. Als herinnering aan de hevige gevechten destijds in Meijel en Neerkant kregen in Neerkant een aantal straten namen als Vuurlinie, Munitiestraat, Tankweg en Kazematweg.

In de loop van de twintigste eeuw groeide het besef dat met het veenlandschap iets onvervangbaars verloren ging. De restanten van de veengebieden worden nu veelal als reservaten beschermd. Één van die reservaten werd zelfs een Nationaal Park, het Nationaal Park De Groote Peel. Dit is het enige veengebied dat zich niet op de Peelhorst bevindt, maar in de Centrale Slenk, het geologisch lager gelegen gebied ten westen van de Peelhorst. Restanten van veengebieden op de Peelhorst zijn de Mariapeel en de Deurnese Peel.

Video-impressie

Amateurfilmer Jan Kuijten van Videoclub Deurne schoot enkele sfeerbeelden van de uitgebreide natuurgebieden in de Peel en stelde die ter beschikking voor publicatie op DeurneWiki.

Zie ook

• Lijst van natuurgebieden in de Peel

Bronnen, noten en/of referenties Leon Heuvelmans, Jannie Mooren en Petra Roebroek - Dìe Peel bestaat niet meer (doctoraalscriptie, Nijmegen, april 1980) Website Nationaal Park de Groote Peel Website Stichting Werkgroep Behoud de Peel Themanummer over de Peel in het Natuurhistorisch Maandblad, jaargang 58 dubbelnummer 6-7 van 31 juli 1969. Theo Janssen - Reizen door de oude Peel deel 1 - 100 eeuwen peelverhalen (2001) deel 2 - vaarten en venen, een PeelMondriaan (2004) deel 3 - 20e eeuw, mens en landschap in beweging (2007)