U steunt de heemkundekring door lid of vriend te worden.
Iedere eerste maandag- en woensdagochtend van de maand van 10 tot 12 uur kunt u ons bezoeken in het heemhuis.

Peelland

Uit DeurneWiki, de historische encyclopedie voor groot-Deurne.
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Peelland is de benaming voor het zuid-oostelijk deel van de provincie Noord-Brabant, waarin de gemeente Deurne ligt. De naam is afgeleid van de naam van een hoogveengebied dat de oostelijke grens van de streek vormt, de Peel. Het Kwartier van Peelland is tevens de benaming voor één van de vier kwartieren van de voormalige Meierij van 's-Hertogenbosch, die in de zestiende en zeventiende eeuw weer een onderdeel van het hertogdom Brabant vormde.


De andere drie kwartieren van deze meierij waren Kwartier van Kempenland, Kwartier van Maasland en Kwartier van Oisterwijk met ieder hun eigen kwartierschout en andere fucntionarissen. De bestuurlijke hoofdplaats van Peelland was in de Middeleeuwen de plaats Sint-Oedenrode, dat haar positie mogelijk ontleende aan haar voormalige functie van hoofdzetel voor het Graafschap Rode. Het graafschap Rode is volgens historicus Martien van Asseldonk mogelijk de voorloper van het kwartier Peelland.

Het Kwartier van Peelland bestond uit de heerlijkheden:

  • Asten, Beek en Donk, Deurne, Geldrop, Heeze, Helmond, Kranendonk, Leende en Zesgehuchten, Liempde, Lieshout, Liessel, Mierlo, Sterksel, Stiphout en Croy en Vlierden.

en volgende statendorpen:

  • Aarle, Bakel, Breugel, Erp, Lierop, Nederwetten, Nuenen-Gerwen, St-Oederode, Schijndel, Someren, Son, Tongelre en Veghel.

Later verschoof de geografische aanduiding van Peelland ietwat naar het zuidoosten van Brabant. De bestuurlijke rol van het kwartier werd overgenomen door Helmond, nu één van de belangrijkste plaatsen in Peelland en de huidige "hoofdstad van de Peel".

Peelland moet niet verward worden met de Peel, een naam voor het hoogveengebied. In het dagelijks spraakgebruik wordt de streek ook wel eens aangeduid met Peel, doch dit is feitelijk incorrect.

De Kwartiervergaderingen en de verslaglegging[bewerken | brontekst bewerken]

De kwartiersvergaderingen werden in de beginfase altijd uitgeschreven door de kwartierschout en via een bode werden uitnodigingen bezorgd in de diverse plaatsen. De griffier zorgde voor het vastleggen van de belangrijkste zaken die ter vergadering werden ingebracht. De slotformule luidde meestal "...aldus gedaen geproponeert (=voorgesteld) ende geresolveert (= besloten) ten daege maende ende jaere voers[creven]...", ondertekend door de griffier.

Uit ieder statendorp of heerlijkheid moest een afgevaardigde aanwezig zijn bij de vergaderring van het kwartier. De afgevaardigde mocht een vervanger aanwijzen, maar dat moest wel iemand zijn die onder ede stond, zoals een secretaris of borgemeester. De jaarlijkse vergoeding voor de afgevaardigde bedroeg volgens het reglement van 1694 voor ieder dorp 25 gulden. Meestal werd er in Helmond vergaderd, soms ook in Aarle-Rixtel, Sint-Oedenrode of Nuenen. In maart 1666 werd er "overmits dese troubele tijden binnen de stadt 's-Hertogenbossch ten huijse van Hendrick van Berchem vergaderd. Ook in de periode 1672-1674 werd regelmatig in Den Bosch vergaderd.

Enkele opmerkelijke zaken[bewerken | brontekst bewerken]

Op 8 maart 1668, dus vier jaar eerder dan wat landelijk als het rampjaar 1672 bekend staat, kwamen enkele vertegenwoordigers van het kwartier van Peelland met de hoofdschout van Den Bosch bijeen in Helmond. Ze bespraken de rampzalige toestand in het kwartier Peelland, er was namelijk massale veesterfte, door het aanhoudende hoog water was veel hooi bedorven, door de daarop volgende droogte en hagelbuien was ook nog eens de oogst grotendeels verloren gegaan. Voeg daar nog bij dat met zowel Franse als Staatse troepen had moeten inkwartieren.

In mei 1668 hielden zich wolven op in de omgeving van Helmond, Aarle en Beek, die schade aanrichtten bij het vee. Op 29 mei werd besloten tot een generaele wolffsjacht om die dieren te verjagen en, zo mogelijk, te doden, waarbij ook de andere kwartieren en het land van Ravenstein betrokken werden

De eerste vergadering na de rampspoed in het najaar van 1672 was op 8 december van dat jaar, niet in Helmond maar in Den Bosch. Van de 28 dorpen hadden er maar zes, waaronder Deurne, een afgevaardigde gestuurd. Was men bang voor voor represailles of had men meer dan voldoende zorgen voor zichzelf? In de uitnodigingsbrief voor de vergadering werd de gecommitteerden wel herhaaldelijk op het hart gedrukt dat ze liber en vrij mogen comen, verblijven, passeren en repasseren". De volgende vergadering van 19 december was het niet anders. Wel werd toen besloten om de Helmondse borgemeester Lucas de Haes en Jan Vorstenbos naar Den Haag te sturen om de heren aldaar

te verthoonen den ellendigen en desolaten staet deses quartiers, dat t'zelve boven de andere met inlogeringen, rooven, plonderen, branden etc. ten uitersten is geruineert, daarenboven noch dagelijcx met doortochten uitteringen en andere practicquen der Fransen zoodanich wordt bedorven, dat sich niemant meer versekert derrewarts, om naer t'zijne uut tesien, derft begeven, maer genoodtdrongen alles te verlaten, dat derhalve henne Ho.Mo., alles bekent gemaeckt zijnde, oitmoedelijck gebeden worden als vaders hen over den ellendigen, bedroeffden en gantsch jammerlijken staet des quartiers gelieven te erbarmen en sodanighe vaderlijcke oigen op henne soo lange getrouwe kinderen en onderdanen te slaen dat zij in hare ademloosheijt mochten een weijnich verquickt worden...

En wat was het "ruimhartige" antwoord uit Den Haag: men kreeg drie maanden uitstel van belasting betaling!

Toen in 1673 de Pettelaarse schans bij Den Bosch moest worden geslecht, werden de vier kwartieren opgedragen om daaraan hun fysieke bijdrage te leveren. Omdat Peelland daaraan niet wilde, en waarschijnlijk ook niet kón voldoen, werd de sloop publiek aanbesteed en kreeg Peelland de rekening van 4.309 gulden gepresenteerd. Toen betaling uitbleef werden de Helmondse hoofdschout van het kwartier Peelland Suijckers en de Deurnese drossaard Van Winteroij in Den Bosch in gijzeling genomen.


Deurnese en Vlierdense afgevaardigden bij de vergaderingen van kwartier Peelland
Datum Deurne Vlierden
12 maart 1663 Philips Claessen, schepen Willem Hendricx, borgemeester
2 mei 1663 Michiel Hendrick Goloffs, president Jan Hendricx, borgemeester
15 oktober 1664 Johan van Gemert, drossaard Wilbert Adriaens, borgemeester
5 januari 1665 Johan van Gemert, drossaard Otto de Visschere, gecommitteerd
10 maart 1665 Jan van Gemert, drossaard Peter Andriessen
4 mei 1665 Johan van Gemert, drossaard, en mr. Laureijns, gecommitteerde Otto de Visscher, Aerdt Marcelis en Andries Goorts, gecommitteerden
22 maart 1666 de drossaard en president Jan Hagemans, schepen
29 mei 1666 Michiel Hendrick Goloffs, president, en Jacob Goorts, schepen geen
18 april 1667 Michiel Hendrick Goloffs Peter Tijssen, borgemeester
14 mei 1667 Michiel Hendrick Goloffs geen
29 mei 1668 Michiel Hendrick Golooffs, president geen
17 maart 1669 Michiel Hendrick Goloffs, president geen
3 april 1669 Michiel Hendrick Goloffs geen
9 juni 1670 Hendrick van Winterlroij, drossaard Peter Joosten, borgemeester
21 juni 1670 baron Van Leefdael, heer van Deurne, en drossaard Wintelroij Peter Joosten, borgemeester
6 september 1670 Hendrick Wintelroij, drossaard Peter Joosten, borgemeester
28 oktober 1671 jonker Winterroij, drossaard Joannes Roeffs, secretaris, Frans Willems, borgemeester
27 april 1672 jonker Van Winteroeij, drossaard geen
9 mei 1672 jonker Winterroeij geen
8 december 1672 drossard Winteroij geen
jonker Winterrroij, drossaard geen
15 maart 1673 jonker Hendrick Winteroij, drossaard geen
8 juni 1673 geen geen
3 juli 1673 Hendrick van Winteroij, drossaard en Michiel Hendrick Goloffs, president Dirck Peters, borgemeester
22 juli 1673 Michiel Hendrick Goloffs, president Andries Goorts, borgemeester
24 augustus 1673 jonker Winteroij, drossaard geen
29 september 1673 jonker Winteroij, drossaard geen
16 oktober 1673 de drost en president Jan Bruestens, president
25 oktober 1673 Michiel Hendrick Goloffs, president Jans Brustens, president
14 november 1673 de drost en president Jan Bruestens, president
19 december 1673 de president geen
26 december 1673 drost Winteroij en de president geen
18 januari 1674 drost en presdient Andries Goordts, borgemeester
12 februari 1674 de heer Winteroij Dirck Peters, borgemeester
27 februari 1674 de heer Winteroij, drost Dries Goordts, borgemeester
8 maart 1674 jonker Winteroij, drost Dries Goordts, borgemeester
19 maart 1674 drost Winteroij Dirck Peters, borgemeester
19 april 1674 drost Winteroij Jan Hagemans, schepen
9 mei 1674 de officier, de president en de borgemeester Peter Hendrik Welten, borgemeester
16 juni 1674 Michiel Hendrik Goloffs Peter Driessen, borgemeester
5 juli 1674 Michiel Goloffs, president geen
25 juli 1674 Michiel Goloffs, president Jan Driessen, president
2 augustus 1674 Aert van Hoeck, schepen Jan Hagemans, schepen
3 september 1674 jonker Winteroij, drost geen
1 oktober 1674 drost Wintelroij Peter Hendrik Welten, borgemeester
29 oktober 1674 de president en Hendrick Wouters, borgemeester Peter Hendrik Welten, borgemeester
12 en 15 november 1674 drost Wintelroij Peter Hendrik Welten, borgemeester
23 november 1674 drost Wintelroij Peter Hendrik Welten, borgemeester
5 december 1674 drost Wintelroij Hendrik Peter Welten, borgemeester
14 april 1694 Louis Caesteker, drost Jan Vervoorendonck, borgemeester
13 juli 1801 Eijmert Hendrik Goossens P. Fransen
12 juli 1802 Eijmert Hendrik Goossens en Willem de Veth P. Fransen, president, en A. Ramaer, secretaris
31 mei 1803 Hendrik Aarts Johannes Goossens en A. Ramaer, secretaris
11 juli 1803 Willem Antony van de Mortel, lid van ’t gemeentebestuur Johs. Goossens, president, en A. Ramaer, secretaris
3 oktober 1803 Francis Verbeek, lid van ’t gemeentebestuur, en G. van Riet, secretaris Joseph van Tilburg, schepen
2 januari 1804 Hendrik Aarts en Gerrit van Riet, secretaris Johannes Goossens, president, en A. Ramaer, secretaris
9 juli 1804 Hendrik Aarts Johannes Goossens, president, en Antony Ramaer, secretaris
8 juli 1805 Adriaan Corstens en G. van Riet secretaris Johannes Goossens, president, en A. Ramaer, secretaris
14 juli 1806 A. Corstiaans, president Th.J. Sengers, schout
13 juli 1807 Adriaan Corstiaans Theodorus Zengers, schout, en A. Ramaer secr.
11 juli 1808 Adriaan Corstiaans en G. van Riet, secretaris Theodorus Jois Sengers, schout civiel, en Johs. Goossens
10 juli 1809 A. Corstiaans Johs. Goossens en Johs. Meulendijks
9 juli 1810 Adriaans Corstiaans en G. van Riet, secretaris Johannes Goossens


Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

Henk Beijers - Wetenswaardigheden uit de Kwartiersarchieven van Peelland I- in D'n Uytbeyndel nr 32 (najaar 1995) pagina 2-4.