Bewerken van Haageind 60

{{Infobox gebouw
| naam          = Klein Kasteel
| afbeelding    = HaageindDeurne_6.jpg
| tekst         = Oud Huis, Klein Kasteel
| locatie       = Haageind 60, Deurne
| gebruik       = Als conferentieoord
| start         = 
| gereed        = 
| opening       = 
| sluiting      = 
| bescherming   = 
| antenne/spits = 
| hoogte top    = 
| status        = 
| bouwstijl     = 
| bouwkosten    = 
| hoogte dak    = 
| monumentnummer= 12367
| monumentstatus= [[Rijksmonument]]
| verdiepingen  = 
| liften        = 
| architect     = 
| eigenaar      = 
| ingenieur     = 
| aannemer      = 
| ontwikkelaar  = 
}}
[[Bestand:23.107.jpg|thumb|350px|Het Klein Kasteel, links  de [[Watermolen (Haageind)|Watermolen]] en rechts het [[Haageind]], gezien vanuit de lucht. <br> Foto collectie Toon Timmers]]
[[Bestand:29.174.jpg|thumb|350px|Foto Deurne [[Toen en Nu]] van [[Beeldarchief]] en [[Fotoclub Optika]]]]
[[Bestand:32.251.jpg|thumb|350px|Tekening gemaakt door Piet Hohmann <br> Foto: collectie Leo Coolen]]
Het '''Klein Kasteel''' is een 14e eeuws kasteel aan het '''Haageind 60''' in [[Deurne]].<ref>Keunen, L.J., 2004. "De relatie tussen drie adellijke Deurnese complexen: Ter Vloet, Klein Kasteel en Groot Kasteel." in: Het Brabants Kasteel. Jaargang 25 (2002), nr. 1/2 , uitgave oktober 2004, p. 3-40. Vereniging Vrienden van Brabantse Kastelen, Tilburg.</ref> Het Klein Kasteel springt in het oog door zijn middeleeuwse woontoren, de kern van veel kastelen, met jongere aanbouwen uit de 17e en 19e eeuw.

==Landschappelijke situering==
In het beekdal van de [[Bakelse Aa]] of [[Vlier]] werd aan de oostzijde van het [[Haageind]] vóór 1383 een vierkante donjon gebouwd, die later de namen ''Oud Huis'', ''Klein Kasteel'' en ''Oud Kasteel'' kreeg. In dezelfde periode verrees ook een watermolen op de Bakelse Aa ten noorden van het Klein Kasteel. Dit kasteel diende als residentie van de [[heer van Deurne]], eigenaar van de heerlijkheid. 

Ten oosten van het Klein Kasteel lagen hooilanden in het dal van de Bakelse Aa. Deze percelen droegen in 1454 onder meer de namen [[Sint-Kathelijnenbeemd]] en [[Vriezenbeemd]]. In 1990 werd hier een park met vijver aangelegd voor de wijk [[Heiakker]], die oostelijk van het Klein Kasteel was verrezen.

==Bouwhistorie==
Het Klein Kasteel, dat in de middeleeuwen nog Oud Huis werd genoemd, werd gebouwd als opvolger van een residentie op het goed [[Ter Vloet]], stroomafwaarts gelegen langs de Vlier in de buurtschap [[Kerkeind]]. De verplaatsing stroomopwaarts naar het Haageind moet in de tweede helft van de 14e eeuw hebben plaatsgevonden. Het Klein Kasteel bestaat tegenwoordig uit de 14e-eeuwse donjon, een 17e of 18e-eeuwse lage boerderijaanbouw en een aangebouwd wit herenhuis uit 1857 met bouwdelen uit de 14e eeuw. Bij de verbouwing in 1857 werden de oude [[neerhof]], een boerderij die haaks op het gebouw stond, afgebroken. De bestaande zuidelijke aanbouw werd verhoogd en gepleisterd, waardoor het huidige beeld van het witte herenhuis ontstond. Daarnaast werd de noordelijke aanbouw verlengd. Een in 2009 uitgevoerde bouwhistorische verkenning toonde aan dat de kap van de woontoren nog grotendeels van de bouwtijd van die toren dateert en doet vermoeden dat de toren een zeldzaam voorkomende vorm van weergang heeft gehad. Nader onderzoek van de kap kan daarover mogelijk meer zekerheid geven.<ref>Taco Hermans en Edwin Orsel - ''De kap van de woontoren van kasteel Klein Deurne'' in: 'Die hofstat daer dat huys op plach te staan' (2022)</ref> Zogenaamd dendrochronologisch onderzoek zou namelijk de kapdatum van het hout op het seizoen nauwkeurig kunnen bepalen. Daardoor zouden we een vrij nauwkeurige bouwperiode van het Klein Kasteel kunnen bepalen.

De toegang tot het terrein, die voorheen via de [[Herendijk]] liep (dat is nu de oprit van de watermolen, werd bovendien in 1857 verlegd naar de Haageind-zijde. Een [[brand van 24 september 1944]] richtte enige schade aan, maar kon door de toenmalige huurder [[Pieter Wiegersma]] tijdig worden geblust.<ref>Mondelinge informatie P. Wiegersma, documentaire over de bevrijding van Deurne, 1994.</ref>

Bouwplannen voor een losstaand gastenverblijf achter het Klein Kasteel werden in 2008 door de Deurnese politiek op basis van archeologische en cultuurhistorische overwegingen unaniem verworpen, alhoewel het bestemmingsplan een aanbouw toestaat. In 2010 werd een nieuw plan voor een gastenverblijf bij het Klein Kasteel opgesteld.<ref>Eindhovens Dagblad, 5 mei 2010</ref> Opnieuw ging dat plan niet door. Door een wetswijziging is de plaatsing van een gastenverblijf door de aanvraag van een omgevingsvergunning in 2016 alsnog mogelijk geworden.

==Eigendomsgeschiedenis==
[[Gevard van Doerne|Gevaert Willemszoon van Doerne]] is de oudst bekende heer van Deurne die er met zekerheid heeft gewoond, zo rond 1380-1390.<ref>Zie voor de genealogie en bronvermeldingen: W. Wijnaendts van Resandt, "Vincent van Doerne en zijn voorouders", in: ''Jaarboek van het Centraal bureau voor genealogie'', dl. 41(1987), p. 31 e.v.</ref> Tot begin 16e eeuw was het Klein Kasteel de residentie van de heren van Deurne, achtereenvolgens de geslachten [[Van Doerne]] (tot 1456), De Mol en Taije. Begin 16e eeuw werden de heerlijkheid en het Klein Kasteel van de familie Taije gekocht door de eigenaar van het [[Groot Kasteel]], [[Everard van Doerne (16e eeuw)|Everard Hendrickszoon van Doerne]], een verre neef van de vroegere Van Doerne's op het Klein Kasteel. Na zijn dood kreeg de oudste zoon het Groot Kasteel en de heerlijkheid, waardoor het Groot Kasteel voortaan de residentie van de heerlijkheid zou worden. Het Klein Kasteel kwam toe aan een jongere zoon. Later kwam het in handen van diverse particulieren en plaatselijke bestuurders; vanaf het einde van de 18e eeuw tot 1948 was het wederom bezit van de heren van Deurne. Zij verhuurden het aan talloze particulieren, onder wie meerdere militairen met hun gezinnen en welgestelden die tijdelijk in Deurne verbleven en voor enkele jaren een passend huis nodig hadden. Bekendste huurder was ongetwijfeld [[Otto van Rees]], die er tussen 1923 en 1927 woonde en [[Hendrik Wiegersma]] inspireerde om te gaan schilderen.

In 1948 werd het door [[Theodore de Smeth van Deurne]] verkocht aan [[Hendrik Wiegersma]], die het ter beschikking stelde aan zijn zoon [[Pieter Wiegersma]], glazenier. Wiegersma jr. woonde er al vanaf 1942 en erfde het Klein Kasteel en de naastgelegen watermolen in 1969 van zijn vader. De noordelijke aanbouw werd in deze periode als atelier gebruikt. In een ander bijgebouw exploiteerde [[Tjerk Wiegersma]], zoon van Pieter, verscheidene jaren een [[Kunsthandel Tjerk Wiegersma|kunsthandel]] die zich richtte op de Haagse School en de Nederlandse impressionisten. Doorgaans twee maal per jaar werden er in de kunsthandel goedverzorgde tentoonstellingen gehouden.<ref>[[Weekblad voor Deurne]] 13 setember 1974</ref>

In 1999 werd het aangekocht door de gebroeders [[Nooijen]]. Het heeft tegenwoordig een representatieve functie en wordt niet bewoond. Het terrein is niet toegankelijk; het Klein Kasteel is evenwel vanaf de openbare weg goed zichtbaar.

==De relatie met de heerlijkheid Cranendonck==
Het Klein Kasteel was tot 1795 een leengoed van de heren van Cranendonck, evenals de naastgelegen Haageindse [[watermolen (Haageind)|watermolen]] (oudste vermelding 1387). Ook de watermolen op het goed ''Ter Vloet'' was een Cranendoncks leengoed. De Deurnese leengoederen behoorden tot de meest perifeer gelegen leengoederen van Cranendonck; veel van de overige leengoederen lagen onder Cranendonck zelf of binnen de huidige gemeente Eindhoven. In 1726 werd door Pero de Cassemajor, als drossaard en secretaris van de heerlijkheid Deurne, in handen van de rentmeester van de domeinen van Cranendonk een een bedrag van 75 gulden 14 stuivers en 4 penningen betaald, ter lossing van een jaarlijkse cijns van twee gulden, achttien stuivers en een oort. Deze cijns dateerde van Maria-Tenhemelopneming (15 augustus) 1368 en was hem q.q. op 3 januari 1710 in handen gekomen van Hendrina van Heesacker qq.<ref>Nationaal Archief - Nassause Domeinraad Toegang 1.08.11 inv.nr. 9482. Akte van 17 oktober 1726.</ref>

==Slot van Peelland - een negentiende-eeuwse mythe==
In de negentiende eeuw schreef de Brabantse geschiedschrijver Adriaan Brock, geheel in de lijn van de zogenaamde Romantiek, over een zogenaamd [[Slot van Peelland]], hetgeen de oude benaming voor het Klein Kasteel zou zijn geweest. Dit werd als waarheid overgenomen door de invloedrijke aardrijkskundige A.J. van der Aa. Later ontwikkelde zich onder schrijvers zelfs het idee dat het Klein Kasteel het poortgebouw zou zijn geweest van een majestueus ''Slot van [[Peelland]]''. Wetenschappelijk gefundeerd archeologisch, historisch en historisch-geografisch onderzoek verwijzen deze mythe rond het ''Slot van Peelland'' echter direct naar de prullenbak. Het Klein Kasteel heeft nóóit zo geheten en is al zeker geen poortgebouw geweest van een groter slot. Ondanks de duidelijke weerlegging van deze feiten verschijnt de term ''Slot van Peelland'' echter nog regelmatig in publicaties als een werkelijke vroegere benaming.<ref>Keunen, Luuk, 2004. Eeuwenoude misverstanden rond het zogenaamde “Slot van Peelland”. in ''[[D'n Uytbeyndel]]''. Periodiek van Heemkundekring H.N. Ouwerling – Deurne, nr. 55, p. 16-23 (herfst 2004).</ref>

In de tweede helft van de twintigste eeuw duikt de naam op in overzichtswerken van Brabantse kastelen, veelal met een toeristisch oogmerk, al is onduidelijk wie hiervoor de aanzet heeft gegeven. Slechts een enkele maal komt de naam voor in werken die de pretentie hebben wetenschappelijke kwaliteit te dragen, doorgaans als gevolg van het gebruik van niet-wetenschappelijke literatuur.<ref>Becx, E., A. van Oirschot, F. van Oirschot en T. Vollebergh, 1999. Kastelengids van Noord-Brabant. Matrijs, Utrecht.</ref>

Ondanks de hardnekkigheid waarmee in deze overzichtsliteratuur en daarvan afgeleide publicaties op internet aan de naam wordt vastgehouden <ref>http://www.absolutefacts.nl/kastelen/data/peellanddeurne.htm en http://www.absolutefacts.nl/kastelen/kastelennieuws/kasteel0020.htm</ref>, heeft de naam nooit wortel geschoten in de regio zelf en is de naam plaatselijk onbekend. Alhoewel de naam ''Slot van Peelland'' in zijn ontstaan overeenkomsten vertoont met de eveneens historisch foutieve benaming van ''Kasteel Radboud'' in ''Medemblik'' heeft deze laatste naam de historische wél verdrongen. De naam ''Slot van Peelland'' is evenwel beperkt gebleven tot een bepaalde categorie van (toeristische) overzichtsliteratuur, en niet, zoals Kasteel Radboud, in wetenschappelijke literatuur of lokale (bronnen)studies terechtgekomen. Een ander verschil is het feit dat de voortgaande mythevorming rondom het Slot van Peelland verder ging, en hier ook een veel groter kasteel bij werd voorgesteld dan het historische Klein Kasteel, dat slechts het poortgebouw zou zijn geweest.

==Bezitters==

{| class="wikitable"
|-
|+Bezitters en bewoners van het Klein Kasteel
|-
!style="width:10%;"|periode
!naam eigenaar
!sociale status
!huurder (indien van toepassing)
|-
|? - vóór 1381|| [[Willem van Doerne]] <ref>Mogelijk was hij de bouwheer</ref> || heer van Deurne ||
|-
|vóór 1381-ca 1428|| [[Gevard van Doerne (15e eeuw)|Gevard van Doerne]] || heer van Deurne ||
|-
|ca 1428-1456|| [[Jan van Doerne (15e eeuw)|Jan van Doerne]] || heer van Deurne ||
|-
|1456-1470||[[Ywan de Mol]] || heer van Deurne ||
|-
|1471-1499||[[Josina de Mol]] || heer van Deurne ||
|-
|1499||[[Rutger van Boetzelaer]] || heer van Deurne ||
|-
|1499-1508||[[Henrick Taije]] || heer van Deurne ||
|-
|1508-1519||[[Jan Taije]] || heer van Deurne ||
|-
|1519-1526||[[Everard van Doerne (16e eeuw)|Everard van Doerne]] || hoogschout van 's-Hertogenbosch, heer van Deurne, Vlierden en Bakel ||
|-
|1527-1545||[[Hendrick van Doerne (16e eeuw)|Hendrick van Doerne]] || heer van Deurne en Vlierden, kanunnik te Tongeren ||
|-
|1545-1606||[[Jan van Doerne (16e eeuw)|Jan van Doerne]] || heer van Deurne en Bakel ||
|-
|1606-1619||[[Wolfaart Evert van Wittenhorst]] || heer van Deurne ||
|-
|1619-1645||[[Margreta van Wittenhorst]] || vrouwe van Deurne, Rossum en Broekhuizen ||
|-
|1645-1649||[[Johan François Godefroid Huijn van Geleen]] ||heer van Deurne ||
|-
|1649-1651||[[Willem de Lamargelle]] || heer van Deurne ||
|-
|1653-1656||[[Rogier van Leefdael (1617-1699)|Rogier van Leefdael]] <ref>Onzeker, de leenregisters over deze periode ontbreken.</ref> || heer van Deurne en Liessel, rentmeester der geestelijke goederen ||
|-
|1656-1678||[[Otto de Visschere]] <ref>Onzeker, de leenregisters over deze periode ontbreken.</ref> || secretaris van Deurne, heer van Vlierden ||
|-
|1678-1699||[[Rogier van Leefdael (1617-1699)|Rogier van Leefdael]] <ref>Onzeker, de leenregisters over deze periode ontbreken.</ref> || heer van Deurne en Liessel, rentmeester der geestelijke goederen ||
|-
|1699-1714||[[Johan van Leefdael]] || heer van Deurne en Liessel, rentmeester der geestelijke goederen ||
|-
|1714-1728||[[Gerardus Sulyard (1691-1730)]] || heer van Deurne en Liessel ||
|-
|1728-1745||[[Peter de Cassemajor (1679-1745)|Pero de Cassemajor]] || schout en secretaris van Deurne en Liessel ||
|-
|1745-1756||Erfgenamen van Pero de Cassemajor || ||
|-
|1756-1782||[[Hendrik Sluiter (1713-1782)|Hendrik Sluiter]] (een derde deel), de overige erfgenamen van De Cassemajor (twee derde deel?) || predikant te Deurne, Liessel en Vlierden || Keerenberg, Joseph Bernardus Scherping, André Gerard de Millet, J.E. Schenk, Hohenlohe, Christiaan Leonhardi
|-
|1782-1785||Erfgenamen van Hendrik Sluiter || ||
|-
|1785-1801||[[Agatha Alewijn (1721-1801)]] || vrouwe van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld || [[Victor de Girard de Mielet (1732-1811)|Victor de Girard de Mielet]] 
|-
|1801-1859||[[Theodorus de Smeth (1779-1859)]] || heer van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld ||
|-
|1859-1870||[[Henri de Smeth|Henri baron de Smeth]] || heer van Deurne, Liessel en Alphen & Rietveld ||
|-
|1870-1924||[[Theodore de Smeth|Theodore baron de Smeth]] || (titulair) heer van Deurne en Liessel || [[Otto van Rees]]
|-
|1924-1929||[[Henriëtte Marie Rudolphine Fagel]] || titulair vrouwe van Deurne en Liessel ||
|-
|1929-1948||[[Theodore de Smeth van Deurne|Theodore baron de Smeth van Deurne]] || titulair heer van Deurne en Liessel, burgemeester van Batenburg, Appeltern en Jutphaas || [[Raymond de Smeth]], [[Pieter Wiegersma]]
|-
|1948-1969||[[Hendrik Wiegersma]] || arts, schilder || Pieter Wiegersma
|-
|1969-1999||[[Pieter Wiegersma]] || glazenier, schilder ||
|-
|1999-heden||Gebroeders [[Nooijen]] || ondernemers in de landbouwsector ||
|}

<gallery caption="Afbeeldingen van het Klein Kasteel " heights=200 widths=200>
00.149.JPG|
09.850.jpg|
01.202.JPG|
01.203.JPG|
10.560.jpg|
24.709.jpg|
24.708.jpg|
27.645.JPG|
10.544.jpg|
07.798.jpg|
23.243.jpg|
07.760.jpg|
06.286.jpg|
25.997.jpg|
10.556.jpg|
09.087.jpg|
</gallery>




{{Appendix}}

[[Categorie:Rijksmonument]]
[[categorie:Adres]]
[[categorie:kasteel]]
[[categorie:kasteeldomein]]

{{DeurneWiki_TR_plekke_poi
|Omschrijving=Het Klein Kasteel, ook wel Oud Huis of Oud Kasteel genoemd, werd vóór 1383 gebouwd en is daarmee de oudste woning van Deurne. Het centrale en oudste gedeelte is de vierkante donjon, die diende als residentie van de heer van Deurne. Het Oud Huis was, samen met de watermolen, een leengoed van de heren van Cranendonck.  Het huis werd merendeels bewoond door de plaatselijke bestuurlijke elite. De kunstenaars Otto van Rees en Pieter Wiegersma woonden en werkten hier.
|Naam=Klein Kasteel
|Wereld=DeurneWiki_TR_Plekke_POI
|Plaatje=27.439.JPG
|Lokatie=51.4704856, 5.804190500000004
}}