Blokhuis (Liessel)

Deze wapensteen was samen met twee flankerende stenen ingemetseld in een gevel van het pand Ameidestraat 1 in Helmond. Bij de sloop werd de wapensteen met de steen erboven gered en in Liessel nieuw opgesteld. De bijbehorende twee flankerende sierstenen werden afgestaan aan de Heemkundekring in Helmond (Heemkundekring Helmont).
Foto collectie Thom van der Straaten.

Tekening van Cor Roffelsen. Collectie gemeente Deurne

Fantasietekening door Hendrik Ouwerling

Het blokhuis (Blockhuys) met de landweer staat ook op de kaart van Draak 1716.

Het Blokhuis was een blokhuis, versterkt huis of kasteel in de buurtschap Sloot in Liessel. Het huis heeft gestaan op het perceel van het huidige adres Neerkantseweg 9.

Voorgeschiedenis: een ander blokhuis

Waar op Leensel de gemeenten Deurne, Asten en Vlierden bij elkaar kwamen stond al zeker in 1468 aan de Astense Aa een blokhuis, dat kennelijk enige tijd van Jan van Berlaer was en daarna van de Deurnese drossaard Gevart Gevarts van Doerne. Het huis werd verpacht. Voor de kosten van onderhoud betaalde de stad ’s-Hertogenbosch mee en onder meer in 1510 werden er grote reparaties uitgevoerd. Omdat het geen succes bleek ging men in 1516 over tot het oprichten van een nieuwe versterking op een gunstiger plek aan de andere kant van Liessel, waar het nu nog het Sloot heet.

Het Blokhuis te Liessel

Het Blokhuis werd in de jaren na 1516 gebouwd in opdracht van Everard van Doerne met financiële middelen die door de hertog van Brabant ter beschikking waren gesteld. Het werd een leengoed van deze hertog. Het gebouw werd in samenhang met een systeem van landweren opgericht om Brabant te beschermen tegen invallen van de Geldersen via de smalle passage door de Peel tussen Meijel en Liessel. De jaren ervoor hadden Gelderse troepen veel verwoestingen in Peelland aangericht.

Pas in 1527 schijnt de bouw voltooid te zijn. Het nieuwe bouwwerk werd aangeduid als een legher redoutte waarop een garnizoen gelegd werd en ook boeren om de beurt kwamen waken. Bij de dood van Everard van Doerne kwam het blokhuis in 1526 aan zijn vierde zoon Hendrik. Nog tot het einde van de Gelderse Oorlogen in 1543 deed het dienst en waren er regelmatig manschappen gelegerd. Het echtpaar Hendrik van Doerne - Maria Roelofsdr. Van Eijck liet een wapensteen in het blokhuis aanbrengen. Deze wapensteen is bewaard gebleven, zie onder 'Herinneringen'.

In 1633 zou Cornelis van Doerne het blokhuis van Liessel met een aantal andere renten en goederen als huwelijksgeschenk van zijn moeder Antonetta van Assendelft bij zijn huwelijk met Johanna van Merode hebben gekregen.

Hoe dit Blokhuis eruit zag, weten we niet. In 1634 wordt het gebouw omschreven als het huijs te Liessel metten nederhoff met sijne wallen, watergrachten ende optreckende twee bruggen, mette warande daer voor ende elders gelegen, met noch de plantagie voor het voors. huys staende.

Ook moet in het gebouw een huiskapel aanwezig zijn geweest. Een kelk die op het Blokhuis werd gebruikt, is nog in het bezit van de Liesselse Sint-Willibrorduskerk.

In de 17e eeuw raakte het Blokhuis in verval. De laatste eigenaar, Joannes Norbertus van Cuijlenburg (1721-1782), brak het tussen 1768 en 1782 af.

De waarde van het blokhuis als vesting is gering geweest. Ofschoon er in tijden van oorlog volk op het huis lag, zoals tijdens de zogenaamde bisschopsoorlog een troep paardenvolk met de prins van ‘Tarente’, deinsden benden er niet voor terug in Liessel huis te houden.

Eigenaren van het Blokhuis
periode	eigenaar	relatie tot vorige eigenaar
1516-1527	Everard van Doerne	n.v.t.
1527-na 1604	Hendrick van Doerne jr.	vierde zoon
na 1604-1615	Everard van Doerne	zoon
1615-1646	Cornelis van Doerne	zoon
1646-1658	Hendrick van Doerne, vernieuwing Everard van Doerne	oom resp. zoon
1658-1670	Idzart Josephus van Albada	n.v.t.; koop
1670-1688	De kinderen d'Albada	kinderen
1688-?	Arnold Costerius	n.v.t.; koop
?-1722	Catharina Smits	weduwe
1722-1768	Isabella Louisa Costerius	dochter
1768-vóór 1782	Joannes Norbertus van Cuijlenburg	n.v.t.; koop

Heer van Liessel?

De eerste eigenaar van het Blokhuis was heer van Deurne, waaronder ook de jurisdictie van Liessel viel. Liessel was derhalve geen zelfstandige heerlijkheid. Toch kwam het zover dat de erfgenamen van Everard van Doerne, Jan en Hendrick, de jurisdictie over Liessel betwistten. Jan was heer van Deurne, Hendrick bezat het Blokhuis zonder jurisdictie. In 1568 troffen zij elkaar voor het Leenhof van Brabant. Jan werd in het gelijk gesteld, en de ongedeeldheid van de oude heerlijkheid werd bevestigd. Jan deed zijn broer echter een gunst, en gaf hem enkele jaren later enkele jachtrechten, met de nadrukkelijke vermelding dat de jurisdictie daar niet onder viel.

Vrijwel elke volgende generatie hadden de heer van Deurne en de eigenaar van het Liesselse Blokhuis twist over wie het in Liessel voor het zeggen had. Opmerkelijk is een overeenkomst uit 1607: Wolfaart Evert van Wittenhorst, heer van Deurne, en Everard van Doerne, eigenaar van het Blokhuis, kwamen overeen dat Wolfaart heer van een ongedeelde heerlijkheid Deurne zou blijven, maar aan Everard bepaalde inkomsten zouden toekomen. Een jurisdictie kreeg Everard dus niet. Toch ontleende hij de titel heer van Liessel hieraan.

In de bronnen komen meermaals verwarrende formuleringen voor. Zo zou in 1657 de helft van de middele ende laege jurisdictie tot het Blokhuis hebben behoord. De grote verwarring die was ontstaan werd uiteindelijk in 1678 beslecht door Liessel tot een grondheerlijkheid te maken en Rogier van Leefdael, de heer van Deurne, als grondheer van Liessel aan te wijzen. De felste acties uit Liessel waren toen al verzand en het Blokhuis verviel. Een militair doel diende het toen al lang niet meer.

Herinneringen

Kelk afkomstig van het Blokhuis. Klik op het icoontje voor meer informatie.

• De kerk van Liessel is in bezit van een kelk die van het Blokhuis afkomstig is.
• De wapensteen van het Blokhuis is bewaard gebleven en was ingemetseld in de gevel van Ameidestraat 1 in Helmond (zie foto). Over de herkomst doet binnen de familie Schulte uit Helmond het volgende verhaal de ronde. Einde negentiende eeuw werd de steen aangetroffen door de Helmondse ondernemer Gustaaf Schulte op een boerenerf in Liessel. Gustaaf Schulte had tussen 1898 en 1921 een meubelzaak op de hoek Ameidestraat en Zuid-Koninginnewal en was altijd op zoek naar antieke meubels en curiositeiten. Hij deed een bod op de wapensteen (en twee kleinere decoratieve stenen) en liet deze naar Helmond transporteren. Nadat zijn pand in 1910 door brand werd verwoest liet hij een nieuw ontwerp maken, waarin de stenen een plaats kregen. Een afbeelding van het wapen van het Blokhuis siert ook de uniformen van het Sint-Hubertusgilde. Het wapen is verder te zien op de replica van de Pomp aan het Marktplein Liessel. Het pand in Helmond is begin 2019 gesloopt. De gevelsteen is, met de bijbehorende sierstenen, op 31 maart 2019 door de eigenaar van het slooppand overgedragen aan de werkgroep Liessels Historisch Erfgoed. Na de terugkeer is geconstateerd dat de gevelsteen is beschadigd, mogelijk als gevolg van een (goed bedoelde) behandeling met een hogedrukspuit. De beschadiging is vervolgens gerestaureerd. Het LHE heeft met met het Sint-Hubertusgilde overlegd op welke plek in Liessel de gevelsteen een nieuwe plaats zou krijgen. Uiteindelijk heeft de wapensteen op 2 november 2024 een plek gekregen bij de Sint-Hubertuskapel (1984).
• Op de hoek van de Blokhuisweg met de Neerkantseweg te Liessel, nabij het perceel Neerkantseweg 9, ligt grond waarin zich nog de grachten en fundamenten moeten bevinden. In de jaren twintig van de vorige eeuw zijn bij graafwerkzaamheden voor een gierput nabij de woning (huidig adres) Blokhuisweg 1 restanten blootgelegd van een onderaardse tunnel die bij het Blokhuis hoorde. De plek was nog lange tijd zichtbaar door een zink in de bodem. In de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn graafwerkzaamheden uitgevoerd nabij de voormalige boerderij van Piet Beks die woonde (huidig adres) Neerkantseweg 9. Daarbij stiet de sloper op resten van de gracht en andere onverwachte zaken. Onder meer werd een put gevonden met kersenpitten.
• Materiaal, zoals de balken, van het afgebroken Blokhuis is nadien gebruikt in enkele boerderijen in de omgeving. De voormalige boerderij Van Rixtel aan de Hoofdstraat 3 bestaat nog.

Bronnen, noten en/of referenties *Wiro van Heugten - "Blokhuis (Leensel)" in D'n Uytbeyndel nummer 34 zomer 1996 blz. 12-16 H.N. Ouwerling, Geschiedenis der dorpen en heerlijkheden Deurne, Liessel en Vlierden, 1933 heruitgave 1974 blz. 651-677. Wapensteen van het Blokhuis op de website "Thuis in Brabant"